Μια φιλία που άλλαξε την παγκόσμια οικονομία

Ο Ηλίας Καραβόλιας εμπνέεται από το βιβλίο του Φίλιππου Δραγούμη “Η Ηθική πίσω από την Κρίση” για να αναδείξει την συνάντηση του Alan Greenspan με την Ayn Rand από την οποία εντέλει επηρεάστηκε όχι μόνο ο πρώην Αμερικανός κεντρικός τραπεζίτης, αλλά η παγκόσμια οικονομία.

---

Ξέραμε ότι οι παρέες γράφουν την Ιστορία. Ενίοτε όμως και μια απλή γνωριμία, μια φιλία δυο μόλις ανθρώπων, μπορεί να γράψει και την… οικονομική ιστορία. Να το πώ καλύτερα… Να μετασχηματίσει τα αξιώματα που κινούν την οικονομία. Αφορμή για το παρόν κείμενο είναι ένα κεφάλαιο από το βιβλίο ”Η Ηθική πίσω απο την Κρίση”, του Φίλιππου Δραγούμη, εκδ. Αγρα.

Ηθικός εγωισμός

Ο συγγραφέας του εξαιρετικού αυτού φιλοσοφικού βιβλίου αναφέρεται στην μεγάλη “στροφή” της οικονομικής σκέψης που συντελέστηκε στις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Ήταν η εποχή που ο Alan Greenspan, ο κεντρικός τραπεζίτης της Αμερικής από το 1987-2006, γνωρίστηκε με την φιλόσοφο Ayn Rand. Η Rand μια εμβληματική φυσιογνωμία της αμερικανικής καπιταλιστικής σκέψης που με το δίτομο έργο της ”Ο Άτλας Επαναστάτησε” εισήγαγε στην οικονομική πραγματικότητα την έννοια του “ηθικού εγωισμού”. Η Rand μεταξύ άλλων πίστευε ότι η πραγματικότητα υπάρχει ανεξάρτητα απο τις ανθρώπινες αισθήσεις. Θεωρούσε τον άνθρωπο αυτόνομη θεληματική μονάδα. Ήταν αντίθετη στον κρατισμό. Υποστήριζε τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς, για τον οποίο πίστευε ότι ήταν το μοναδικό κοινωνικό σύστημα που προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα.

“Ήμουν πνευματικά περιορισμένος μέχρι να την συναντήσω. Μέχρι τότε ήμουν τεχνίτης, με δουλειά κολλημένη στους αριθμούς”, είπε ο Greenspan στο βιβλίο του The Age of Turbulence, όπως μας θυμίζει ο Φίλιππος Δραγούμης στο δικό του βιβλίο.

Το ιστορικό παράγωγο της συνάντησης Greenspan – Rand

Ας δούμε λίγο το ιστορικό παράγωγο αυτής της γνωριμίας στα φιλοσοφικά σαλόνια στις ΗΠΑ, 60 χρόνια πριν.
Ο Greenspan δόμησε μια ολόκληρη φιλοσοφική θεώρηση για τα Οικονομικά που του έδωσε μια αύρα αυθεντίας. Αυτήν είδαμε στα χρόνια που διοίκησε την FED. Άραγε πόσο επηρεάστηκε από τις υπερφιλελεύθερες θέσεις της Rand ώστε να απορυθμίσει την χρηματοπιστωτική οικονομία των ΗΠΑ όταν έγινε κεντρικός τραπεζίτης; Πως σταδιακά απελευθέρωσε την μόχλευση, τα παράγωγα, και τις ιδιωτικές πλατφόρμες από την κρατική εποπτεία;
Είναι ιστορική η σκηνή όταν ενώπιον επιτροπής του Αμερικανικού Κογκρέσου, τέλη του 2008 και αφού ξεκίνησε η μεγάλη κρίση, o πρόεδρος της Επιτροπής Waxman ρωτά τον Greenspan: “Ανακαλύψατε κάποιο ψεγάδι στο σύστημα….”. Πριν προλάβει να τελειώσει την ερώτηση, ο Greenspan συμπληρώνει: “…εννοείται ψεγάδι στο μοντέλο με το οποίο αντιλαμβανόμουν ότι λειτουργεί ο κόσμος;” “Με άλλα λόγια, αντιληφθήκατε ότι η άποψή σας για τον κόσμο, η ιδεολογία σας, δεν ήταν σωστή;”, επανέρχεται ο Waxman. “Ακριβώς. Έκανα λάθος πιστεύοντας, όπως πολλοί κεντρικοί τραπεζίτες, στο ίδιον συμφέρον των δανειστών να προστατεύσουν τους μετόχους. Και τώρα είμαστε σοκαρισμένοι με την κρίση αφού κάτι που λειτουργούσε επί 40 χρόνια και παρήγαγε αποτελέσματα, νομίζαμε ότι θα λειτουργούσε για πάντα” απάντησε ο Greenspan. Ποτέ στην ιστορία του καπιταλισμού δεν είχαμε τέτοια κυνική αποδοχή της ιδεοληψίας που κυριάρχησε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Και αναφέρομαι στην αναγωγή της αγοράς σε αλάνθαστο μηχανισμό της οικονομίας.

Το ίδιον συμφέρον

Όπως έγραψε κάποτε για το ίδιο θέμα ο καθηγητής Χαρίδημος Τσούκας: “Οι ιδεοληπτικοί αντιλαμβάνονται τις ιδέες ως καθαρές πλατωνικές μορφές – συγχέουν το χάρτη με το έδαφος. Όταν οι ιδέες αποκτήσουν πλατωνική υπόσταση παίρνουν προτεραιότητα έναντι της εμπειρικής πραγματικότητας. Οι ιδεοληψίες υποκαθιστούν την εμπειρία με αφηρημένες κατασκευές, οι οποίες απαγωγικά παρέχουν έτοιμες απαντήσεις. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι οι λήπτες αποφάσεων κατοικούν σε έναν εμπειρικό και αθεράπευτα ατελή κόσμο.
Όπως στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ευκλείδειες ευθείες γραμμές, έτσι δεν υφίσταται ένα αμιγές “ίδιον συμφέρον” που να λειτουργεί παντού και πάντα με τον ίδιο τρόπο. Το ίδιον συμφέρον, η κινητήρια δύναμη της οικονομίας της αγοράς, συγκροτείται και εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικά ιστορικά-θεσμικά-διοικητικά συμφραζόμενα” Και συνεχίζει την έξοχη ανάλυση του: “Η ενδεχομενικότητα καραδοκεί, οι συνθήκες εφαρμογής αφηρημένων ιδεών μεταβάλλονται. Οι επενδυτικές τράπεζες σήμερα έχουν μικρή σχέση με τις κλασικές εμπορικές τράπεζες. Τα νέα σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα διαφέρουν ουσιωδώς από τα μέχρι τώρα γνωστά. Από τους λήπτες αποφάσεων ζητούμε εκλεπτυσμένη κρίση, όχι αφελείς (και προσοδοφόρες!) ιδεοληψίες”.

Η καταλυτική επίδραση της Rand

Αυτή λοιπόν η βαθιά επίδραση της σκέψης της Rand στον Greenspan, ήταν καταλυτική. Ο εμποτισμένος με τις αξίες του ηθικού εγωισμού και της κυριαρχίας του ίδιου συμφέροντος στις αγορές, Greenspan αγνόησε ότι έρχεται η στιγμή στην ιστορία που το περίφημο ίδιο συμφέρον δεν έχει την ίδια ισχύ για όλους. Οι ισχυροί έχουν ισχυρότερο συμφέρον από τους λοιπούς δρώντες στις αγορές. Και τότε το γενικό συμφέρον καταστρατηγείται και στρεβλώνεται από το ίδιο συμφέρον των λίγων και ισχυρών.

Η φιλία της Rand με τον Greenspan ήταν η φιλία του αναρχοκαπιταλιστικού τρόπου σκέψης. Με την αλγοριθμική μηχανική της δήθεν γενικής ευημερίας που παρέχει το ανταγωνιστικό και ελεύθερο εμπόριο, το μή εποπτευόμενο από το κράτος πεδίο δράσης των παιχτών στις αγορές. Δεν αναφέρομαι στην εσφαλμένη κριτική του νεοφιλελευθερισμού, δεν πρόκειται γι αυτό. Θέλω, φίλε αναγνώστη, να επισημάνω πώς μπορεί η ιδεοληψία, ειδικά σε φιλοσοφικό επίπεδο, να γράψει ιστορία. Όταν οι ιδέες σφυρηλατηθούν ως δόγματα, τότε η τύφλωση μπορεί να βλάψει το γενικό καλό. “Και οι ιδέες είναι αλεξίσφαιρες”. Αυτό λέει ο ήρωας που υποδύεται τον αναρχικό Gay Fawkes στο έξοχο σημειολογικά έργο V for Vendetta. Aυτές τις αλεξίσφαιρες ιδέες περί απορύθμισης του άναρχου -όπως αποδείχτηκε- τραπεζικού συστήματος των ΗΠΑ στην δεκαετία του 2000, πληρώνουμε ακόμη και σήμερα. Αφού το φθηνό και υπερμοχλευμένο χρήμα κινούνταν ταχύτατα και φούσκωνε αξίες χωρίς αντίκρισμα, όπως ενυπόθηκα ομόλογα, κρατικούς τίτλους, εμπορεύματα, μετοχές.
Διαβάστε το προηγούμενο άρθρο του Ηλία Καραβόλια στο new deal