Ο Ηλίας Καραβόλιας εμπνέεται από το βιβλίο του Φίλιππου Δραγούμη “Η Ηθική πίσω από την Κρίση” για να αναδείξει την συνάντηση του Alan Greenspan με την Ayn Rand από την οποία εντέλει επηρεάστηκε όχι μόνο ο πρώην Αμερικανός κεντρικός τραπεζίτης, αλλά η παγκόσμια οικονομία.
Ξέραμε ότι οι παρέες γράφουν την Ιστορία. Ενίοτε όμως και μια απλή γνωριμία, μια φιλία δυο μόλις ανθρώπων, μπορεί να γράψει και την… οικονομική ιστορία. Να το πώ καλύτερα… Να μετασχηματίσει τα αξιώματα που κινούν την οικονομία. Αφορμή για το παρόν κείμενο είναι ένα κεφάλαιο από το βιβλίο ”Η Ηθική πίσω απο την Κρίση”, του Φίλιππου Δραγούμη, εκδ. Αγρα.
Ηθικός εγωισμός
Ο συγγραφέας του εξαιρετικού αυτού φιλοσοφικού βιβλίου αναφέρεται στην μεγάλη “στροφή” της οικονομικής σκέψης που συντελέστηκε στις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Ήταν η εποχή που ο Alan Greenspan, ο κεντρικός τραπεζίτης της Αμερικής από το 1987-2006, γνωρίστηκε με την φιλόσοφο Ayn Rand. Η Rand μια εμβληματική φυσιογνωμία της αμερικανικής καπιταλιστικής σκέψης που με το δίτομο έργο της ”Ο Άτλας Επαναστάτησε” εισήγαγε στην οικονομική πραγματικότητα την έννοια του “ηθικού εγωισμού”. Η Rand μεταξύ άλλων πίστευε ότι η πραγματικότητα υπάρχει ανεξάρτητα απο τις ανθρώπινες αισθήσεις. Θεωρούσε τον άνθρωπο αυτόνομη θεληματική μονάδα. Ήταν αντίθετη στον κρατισμό. Υποστήριζε τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς, για τον οποίο πίστευε ότι ήταν το μοναδικό κοινωνικό σύστημα που προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα.
Το ιστορικό παράγωγο της συνάντησης Greenspan – Rand
Ας δούμε λίγο το ιστορικό παράγωγο αυτής της γνωριμίας στα φιλοσοφικά σαλόνια στις ΗΠΑ, 60 χρόνια πριν.
Ο Greenspan δόμησε μια ολόκληρη φιλοσοφική θεώρηση για τα Οικονομικά που του έδωσε μια αύρα αυθεντίας. Αυτήν είδαμε στα χρόνια που διοίκησε την FED. Άραγε πόσο επηρεάστηκε από τις υπερφιλελεύθερες θέσεις της Rand ώστε να απορυθμίσει την χρηματοπιστωτική οικονομία των ΗΠΑ όταν έγινε κεντρικός τραπεζίτης; Πως σταδιακά απελευθέρωσε την μόχλευση, τα παράγωγα, και τις ιδιωτικές πλατφόρμες από την κρατική εποπτεία;
Είναι ιστορική η σκηνή όταν ενώπιον επιτροπής του Αμερικανικού Κογκρέσου, τέλη του 2008 και αφού ξεκίνησε η μεγάλη κρίση, o πρόεδρος της Επιτροπής Waxman ρωτά τον Greenspan: “Ανακαλύψατε κάποιο ψεγάδι στο σύστημα….”. Πριν προλάβει να τελειώσει την ερώτηση, ο Greenspan συμπληρώνει: “…εννοείται ψεγάδι στο μοντέλο με το οποίο αντιλαμβανόμουν ότι λειτουργεί ο κόσμος;” “Με άλλα λόγια, αντιληφθήκατε ότι η άποψή σας για τον κόσμο, η ιδεολογία σας, δεν ήταν σωστή;”, επανέρχεται ο Waxman. “Ακριβώς. Έκανα λάθος πιστεύοντας, όπως πολλοί κεντρικοί τραπεζίτες, στο ίδιον συμφέρον των δανειστών να προστατεύσουν τους μετόχους. Και τώρα είμαστε σοκαρισμένοι με την κρίση αφού κάτι που λειτουργούσε επί 40 χρόνια και παρήγαγε αποτελέσματα, νομίζαμε ότι θα λειτουργούσε για πάντα” απάντησε ο Greenspan. Ποτέ στην ιστορία του καπιταλισμού δεν είχαμε τέτοια κυνική αποδοχή της ιδεοληψίας που κυριάρχησε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Και αναφέρομαι στην αναγωγή της αγοράς σε αλάνθαστο μηχανισμό της οικονομίας.
Το ίδιον συμφέρον
Όπως στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ευκλείδειες ευθείες γραμμές, έτσι δεν υφίσταται ένα αμιγές “ίδιον συμφέρον” που να λειτουργεί παντού και πάντα με τον ίδιο τρόπο. Το ίδιον συμφέρον, η κινητήρια δύναμη της οικονομίας της αγοράς, συγκροτείται και εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικά ιστορικά-θεσμικά-διοικητικά συμφραζόμενα” Και συνεχίζει την έξοχη ανάλυση του: “Η ενδεχομενικότητα καραδοκεί, οι συνθήκες εφαρμογής αφηρημένων ιδεών μεταβάλλονται. Οι επενδυτικές τράπεζες σήμερα έχουν μικρή σχέση με τις κλασικές εμπορικές τράπεζες. Τα νέα σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα διαφέρουν ουσιωδώς από τα μέχρι τώρα γνωστά. Από τους λήπτες αποφάσεων ζητούμε εκλεπτυσμένη κρίση, όχι αφελείς (και προσοδοφόρες!) ιδεοληψίες”.
Η καταλυτική επίδραση της Rand
Διαβάστε το προηγούμενο άρθρο του Ηλία Καραβόλια στο new deal