Εν έτει 2013 ορισμένα πράγματα πρέπει να θεωρούνται αυτονόητα στην ανθρώπινη κοινωνία. Πράγματα που ανταποκρίνονται σε βασικές ανάγκες των ανθρώπων όπως είναι το ρεύμα, το νερό, η παιδεία, η υγεία και πλέον το διαδίκτυο, οι τηλεπικοινωνίες, οι μεταφορές και η θέρμανση (όταν αυτή δεν συμπίπτει με το ρεύμα) ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία.
Πρόκειται για αγαθά απαραίτητα στον άνθρωπο τόσο για τη βιολογική του λειτουργία όσο και για την κοινωνική του συμβίωση και συνεργασία.
Ακριβώς αυτός ο χαρακτήρας καθιστά αναγκαίο, η σε πολιτειακή οργάνωση κοινωνία, με βασικό της φορέα το κράτος, να εξασφαλίζει με όποιον τρόπο μπορεί, τέτοια αγαθά στα μέλη της, τους πολίτες. Αυτό με όρους του σήμερα, δηλαδή εντάσσοντας την παραπάνω προβληματική στο δικό μας ιστορικό, κοινωνικό και χωρικό πλαίσιο, μπορεί να επιτευχθεί με τον έλεγχο των τομέων παραγωγής και παροχής των αγαθών αυτών από την κοινωνία γενικά και ειδικότερα από το κράτος.
Αυτή η λογική της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία προκύπτει και από τις ρητές διατάξεις διεθνών διακηρύξεων και συμβάσεων εγνωσμένου κύρους (όπως για παράδειγμα τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου του ΟΗΕ1) αλλά και εθνικών νομοθεσιών (βλ Σύνταγμα 1975/1985/2001/2008 2). Συνάγεται όμως και από πλήθος άλλων διατάξεων που κάνουν λόγο για ισότητα και ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας καθώς αυτά δεν μπορούν να επιδιωχθούν καν θεσμικά στο παρόν παγκόσμιο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο δίχως τη συνδρομή του κράτους.
Η παγκόσμια νομοθετική αυτή τάση δεν προέκυψε αποκομμένα από το ιστορικό της οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο παρά. Δεν έπεσε δηλαδή από τον ουρανό αλλά είναι απότοκο ορισμένων ιστορικών εξελίξεων. Πιο συγκεκριμένα μετά την κρίση του 1929 η αποτυχία του δόγματος της αυτορρύθμισης της αγοράς ήταν εμφανής τοις πάσι, και άρχισε να επικρατεί η κευνσιανή θεώρηση πως το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει στην οικονομία και να τη χαλιναγωγεί.
Αυτή η τάση στηρίχθηκε τόσο στους αγώνες της παγκόσμιας αριστεράς και του συνδικαλιστικού κινήματος (είναι γνωστό πως όταν ζητούσαν κάτι από τον πρόεδρο Φ. Ρούζβελτ, εκείνος ανταποκρινόταν: «αναγκάστε με να το κάνω») όσο και στη ραγδαία ανάπτυξη του αντιπάλου δέους, της Σοβιετικής Ένωσης στη βάση παρόμοιων οικονομικών πολιτικών (η κρατική ιδιοκτησία της παραγωγής). Δεν είναι τυχαίο πως χώρες που γειτνιάζουν με αυτή, όπως η τότε Δυτική Γερμανία ή οι Σκανδιναβικές, για πολλά χρόνια αποτελούσαν τον ορισμό του κευνσιανού παρεμβατικού κράτους (κάτι που ταυτίστηκε πολιτικά με τη σοσιαλδημοκρατία).
Και μάλιστα θα πρέπει να προσεχθεί πως κανόνες που προβλέπουν την κρατική παρέμβαση διατηρούνται και συνίστανται διαρκώς, ακόμα και μετά τη δεκαετία του 1970 οπόταν άρχισε να επικρατεί η νεοφιλελεύθερη λογική ως προς την αντιμετώπιση του ρόλου του κράτους στο πλαίσιο της οικονομίας.
Γιατί όμως το κράτος, ως ο κύριος θεσμός πολιτειακής οργάνωσης των ανθρώπων, είναι ο πλέον κατάλληλος φορέας που οφείλει να παράσχει τα προαναφερθέντα αναγκαία αγαθά;
Το κράτος εν αντιθέσει με τον ιδιώτη-επενδυτή δύναται να έχει ως αυτοσκοπό την κατά περίπτωση κοινωνική παροχή και όχι το κέρδος από τις αντιπαροχές προς αυτήν. Αφ’ ενός σε επίπεδο βούλησης: σε συνθήκες λαϊκής κυριαρχίας και πραγματικής δημοκρατίας είναι σήμερα ο πλέον έμπιστος φορέας ως προς την απρόσκοπτη παροχή των παραπάνω κοινωνικών αγαθών. Για ποιο λόγο να μην θέλουν οι πολίτες να εκπληρώνονται τα δικαιώματά τους; Κι αφ’ ετέρου σε επίπεδο δυνατότητας: έχει την άνεση να διαθέτει ελλειμματικούς οργανισμούς που να παράσχουν τα κοινωνικά αγαθά στους πολίτες και να καλύπτει τα ελλείμματα αυτά από τη φορολόγηση και άλλες πηγές κρατικών εσόδων.
Τελευταίο σοβιετικό κράτος αποκαλούσαν την Ελλάδα για το γεγονός πως το κράτος διοικούσε ή συμμετείχε σε ορισμένες εταιρίες που παρείχαν το δίχως άλλο σημαντικά αγαθά, όπως ήταν το νερό και το ρεύμα αλλά και η πίστωση (βλ. Αγροτική Τράπεζα και ΤΤ). Έτσι επ’ ευκαιρία της προσχώρησης στο μηχανισμό στήριξης η Ελλάδα αναγκάστηκε να εναρμονιστεί πλήρως με τη διακατεχόμενη από τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα της αχαλίνωτης ιδιωτικοποίησης διαχρονική στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ποιον όμως εξυπηρετούν στην πραγματικότητα οι αποκρατικοποιήσεις;
Από πλευράς των υποστηρικτών των ιδιωτικοποιήσεων γίνεται μια διάκριση ανάμεσα στην αποκρατικοποίηση ως κρατικό στρατηγικό στόχο και σε εκείνην ως «ξεπούλημα». Η πρώτη έχει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά μιας συμφέρουσας συμφωνίας για το κράτος και τους πολίτες ενώ η δεύτερη είναι το απροκάλυπτο χάρισμα της κρατικής περιουσίας. Καταλύτης για το περιεχόμενο της κάθε ιδιωτικοποίησης είναι το πολιτικό πλαίσιο που την περιβάλλει κατά περίπτωση και δη η πρόθεση των αρμοδίων που τις προκαλούν και τις διαχειρίζονται να υπερασπιστούν το εθνικό συμφέρον στην πρώτη περίπτωση ή την τσέπη τους στη δεύτερη.
Αυτή η διάκριση παρόλα αυτά δεν απηχεί στην πραγματικότητα και δεν είναι παρά μια ατυχής προσπάθεια να δειχθεί ότι υπάρχουν και «καλές ιδιωτικοποιήσεις». Όσο υπερβολικό κι αν ακούγεται οι ιδιωτικοποιήσεις που συνέβησαν, όχι σπάνια, ανά τον κόσμο μετά κυρίως τη δεκαετία του 1970 και την εγκατάλειψη του μοντέλου του κοινωνικού κράτους πρόνοιας, έγιναν πάντα:
α) σε εξευτελιστικές τιμές,
β) ως αποτέλεσμα διαφθοράς ή ανικανότητας των κυβερνόντων και διαπλοκής τους με οικονομικούς κύκλους του εσωτερικού και του εξωτερικού και
γ) στο πλαίσιο κάποιας επείγουσας οικονομικής ανάγκης που προέκυπτε από τη συγκυρία (Ελλάδα του 1990 και του 2010+, Γαλλία του 1980, Αγγλία του 1970 μέχρι και τη Θάτσερ, ΗΠΑ του Ρήγκαν και έπειτα) ή εναλλακτικά πλαισιωμένες από ωμή βία και τρομοκρατία του κάθε κράτους (βλ. καθεστώς Σουχάρτο στην Ινδονησία, Πινοσέτ στη Χιλή και γενικότερα τις δικτατορίες σε Αργεντινή και Βραζιλία) ή και με τα δύο μαζί (στη Ρωσία μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης επί Γέλτσιν),
δ) με δυσάρεστες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.
Τα επιχειρήματα των θιασωτών των ιδιωτικοποιήσεων είναι ότι:
α) το κράτος έχει άμεσα οικονομικά οφέλη λόγω των τιμημάτων για την κάθε πώληση και της εξοικονόμησης δαπανών
β) δημιουργούνται θέσεις εργασίας
γ) οι τιμές των υπηρεσιών πέφτουν υπέρ του καταναλωτή λόγω του ανταγωνισμού
δ) ποιότητα υπηρεσιών και προϊόντων λόγω του ανταγωνισμού και της φύσης του ιδιωτικού τομέα
Ας τα εξετάσουμε όμως με βάση την εμπειρία και τη λογική (που είναι και της μόδας τελευταία).
(α) Το κράτος, δεδομένου ότι όποτε τίθεται ζήτημα ιδιωτικοποιήσεων αυτό γίνεται στη βάση κάποιας έκτακτης ή μεγάλης οικονομικής ανάγκης, συνήθως ανταλλάσσει την περιουσία του με ψίχουλα. Και σαφέστατα η Ελλάδα του 2013 εντάσσεται σε αυτές τις περιπτώσεις. Το πιο περίτρανο παράδειγμα είναι εκείνο του ΟΠΑΠ όπου πωλήθηκαν οι μετοχές του ελληνικού δημοσίου (περίπου 40%) έναντι 800.000 € όταν τα ετήσια κέρδη του ΟΠΑΠ είναι 1.000.000 €. Αντιθέτως, ακριβώς λόγω της οικονομικής δυσκολίας της συγκυρίας πρέπει να διασφαλιστεί η συμμετοχή του δημοσίου σε επικερδείς εταιρίες όπως ο ΟΠΑΠ, να φροντίσει το κράτος μέσα από το δημόσιο χαρακτήρα των αντίστοιχων εταιριών τη διασφάλιση της παροχής αναγκαίων αγαθών στους πολίτες του, να χρησιμοποιηθεί η περιουσία του δημοσίου για δημόσιες επενδύσεις, κάτι το οποίο χρειάζεται περαιτέρω κρατικοποιήσεις στρατηγικών τομέων της παραγωγής και της πίστεως.
(β) Δημιουργούνται μεν θέσεις εργασίας, αλλά θέσεις εργασίας έχει και η Κίνα. Οι θέσεις εργασίας από μόνες τους δεν σημαίνουν τίποτα όταν συνεπάγονται την πιο σκληρή εκμετάλλευση: μισθούς πείνας, «ευέλικτη» part-time εργασία. Θέσεις εργασίας έχει και στη Μανωλάδα. Αντιθέτως το κράτος έχει τη δυνατότητα να διασφαλίζει τόσο αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας όσο και μισθούς.
(γ-δ) Η εμπειρία έχει αποδείξει ότι οι ιδιώτες κοιτώντας μόνο το κέρδος όχι μόνο δεν κρατούν τις τιμές σε χαμηλά επίπεδα αλλά και μειώνουν την ποιότητα. Τρανταχτές περιπτώσεις είναι η ιδιωτικοποίηση των τραίνων στην Αγγλία του νερού στο Βερολίνο και το Παρίσι ή τη Βολιβία. Απ’ την άλλη όταν ιδιωτικοποιείται μια υπηρεσία δεν σημαίνει πως σπάει και το μονοπώλιο που υπήρχε όταν αυτή ανήκε στο κράτος. Στην περίπτωση όμως που πράγματι ανοίξει η αγορά ορισμένου αγαθού, η εμφάνιση του καρτέλ μοιάζει σίγουρη, όπως γίνεται κεκαλυμμένα από αυτούς που εισάγουν πετρέλαιο ή απροκάλυπτα από τη συγχώνευση της Olympic Air με την Aegean. Ισχυρίζονται πολλοί ότι το δημόσιο δεν αξιοποιεί τον πλούτο του γιατί δεν έχει το κίνητρο του κέρδους. Εδώ πέφτουμε στην παγίδα του να ανάγουμε το σημερινό ελληνικό δημόσιο σε κανόνα για οποιαδήποτε κρατική παρέμβαση. Ωστόσο όπως τονίστηκε και πάνω ένα κράτος με ενεργοποιημένους πολίτες που συμμετέχουν στα κοινά, με πολίτες που του ασκούν έλεγχο έχει σαφώς περισσότερα εχέγγυα τόσο απ’ τον τυχοδιώκτη ιδιώτη όσο και από το σημερινό δημόσιο.
1. Άρθρο 22: Kάθε άτομο, ως μέλος του κοινωνικού συνόλου, έχει δικαίωμα κοινωνικής προστασίας. H κοινωνία, με την εθνική πρωτοβουλία και τη διεθνή συνεργασία, ανάλογα πάντα με την οργάνωση και τις οικονομικές δυνατότητες κάθε κράτους, έχει χρέος να του εξασφαλίσει την ικανοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων που είναι απαραίτητα για την αξιοπρέπεια και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
Άρθρο 25 παρ 1: Kαθένας έχει δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και στην οικογένεια του υγεία και ευημερία, και ειδικότερα τροφή, ρουχισμό, κατοικία, ιατρική περίθαλψη όπως και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες. Eχει ακόμα δικαίωμα σε ασφάλιση για την ανεργία, την αρρώστια, την αναπηρία, τη χηρεία, τη γεροντική ηλικία, όπως και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που στερείται τα μέσα της συντήρησής του, εξαιτίας περιστάσεων ανεξαρτήτων της θέλησης του.
Άρθρο 26 παρ 1: Kαθένας έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση. H εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται δωρεάν, τουλάχιστον στη στοιχειώδη και βασική βαθμίδα της. H στοιχειώδης εκπαίδευση είναι υποχρεωτική. H τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση πρέπει να εξασφαλίζεται για όλους. H πρόσβαση στην ανώτατη παιδεία πρέπει να είναι ανοικτή σε όλους, υπό ίσους όρους, ανάλογα με τις ικανότητες τους.
2. Άρθρο 5Απαρ2: Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19.
Άρθρο 15παρ2: Η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άμεσο έλεγχο του Κράτους. Ο έλεγχος και η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων υπάγονται στην αποκλειστική αρμοδιότητα του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης που είναι ανεξάρτητη αρχή, όπως νόμος ορίζει. Ο άμεσος έλεγχος του Κράτους, που λαμβάνει και τη μορφή του καθεστώτος της προηγούμενης άδειας, έχει ως σκοπό την αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, καθώς και προϊόντων του λόγου και της τέχνης, την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθμης των προγραμμάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της Χώρας, καθώς και το σεβασμό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την υποχρεωτική και δωρεάν μετάδοση των εργασιών της Βουλής και των επιτροπών της, καθώς και προεκλογικών μηνυμάτων των κομμάτων από τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα.
Άρθρο 16παρ2: Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες.
Άρθρο 21παρ2 και 3: Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Κράτους.
Πολύτεκνες οικογένειες, ανάπηροι πολέμου και ειρηνικής περιόδου, θύματα πολέμου, χήρες και ορφανά εκείνων που έπεσαν στον πόλεμο, καθώς και όσοι πάσχουν από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο έχουν δικαίωμα ειδικής φροντίδας από το Κράτος.
Άρθρο 22παρ5: Το Κράτος μεριμνά για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων, όπως νόμος ορίζει.
Άρθρο 25παρ1: (…)Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους(…)
Άρθρο 106παρ1: Για την εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης και την προστασία του γενικού συμφέροντος το Κράτος προγραμματίζει και συντονίζει την οικονομική δραστηριότητα στη Χώρα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την οικονομική ανάπτυξη όλων των τομέων της εθνικής οικονομίας. Λαμβάνει τα επιβαλλόμενα μέτρα για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, από την ατμόσφαιρα και τα υπόγεια ή υποθαλάσσια κοιτάσματα, για την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης και την προαγωγή ιδίως της οικονομίας των ορεινών, νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών.
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ APP
