Η δημοκρατία είναι, δίχως άλλο, από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρώπινου πολιτισμού. Δεν νομίζω να αμφιβάλει κανείς για το πόσο πρωτοποριακό είναι να αποφασίζουν για το μέλλον μιας κοινωνίας όλα τα μέλη της. Πρόκειται τω όντι για μια προσπάθεια του ανθρώπου να αντιταχθεί στο φυσικό γίγνεσθαι, όπου ο ισχυρός επιβάλλεται δια της βίας ή της απειλής της.
Στην παγκόσμια ιστορία έχουν εφαρμοσθεί διάφορες μορφές που προσπάθησαν να προσεγγίσουν τη δημοκρατία. Από την Αθηναϊκή Δημοκρατία στη Ρωμαϊκή κι έπειτα από την επαναστατική (παρισινή και σοβιετική) στη φιλελεύθερη δυτικού τύπου δημοκρατία. Όλες είχαν τις ιδιομορφίες τους λόγω των κατά περίπτωση τοπικών και χρονικών συνθηκών, ωστόσο είναι κοινώς παραδεκτό πως καμία δεν προσέγγισε σε απόλυτα ικανοποιητικό βαθμό αυτό που εννοούμε δημοκρατία: δηλαδή την αυτοδιάθεση κι αυτοδιαχείριση σε συνθήκες ισότητας και δικαιοσύνης. Σε όλες τις περιπτώσεις είτε υπήρχαν μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού που ήταν αποκλεισμένα, είτε συνυπήρχαν μη δημοκρατικά στοιχεία που ασκούσαν ουσιαστική εξουσία και σχεδόν σε κάθε περίπτωση η δημοκρατία περιοριζόταν σε πολιτικό επίπεδο κι όχι σε κοινωνικο-οικονομικό. Εξαίρεση στα παραπάνω έτεινε να αποτελέσει η προαναφερθείσα “επαναστατική δημοκρατία”: σε αυτές τις περιπτώσεις, ενώ φαινόταν να συμμετέχει η συντριπτική πλειοηφία του πληθυσμού κι ενώ υπήρχαν πραγματικά δημοκρατικοί θεσμοί, εσωτερικοί (πχ μπολσεβίκοι) ή εξωτερικοί παράγοντες (ο στρατός του Θιέρσου) οδήγησαν στον εκφυλισμό ή στην πτώση.
Έτσι βρισκόμαστε σήμερα σε μια περίεργη φάση. Τα 3/4 του κόσμου βρίσκονται σε συνθήκες “δημοκρατίας”. Βεβαίως πρόκειται για μια ντεκαφεινέ δημοκρατία: πρόκειται δηλαδή για μια ακίνδυνη αντιπροσωπευτική δημοκρατία, που ο κόσμος δεν έχει λόγο στις αποφάσεις παρά επιλέγει άπαξ κάθε 4 ή 5 χρόνια αυτούς που θα τις πάρουν και πάντα στα πλαίσια του κεφαλαιοκρατικού συστήματος (δηλαδή με κοινωνικοοινομική ανισότητα, κοινωνική αδικία και δίχως στοιχειώδη κεντρικό παραγωγικό σχεδιασμό και με ένα κράτος που λειτουργεί όχι υπέρ της κοινωνίας του παρά μόνο υπερ ορισμένων τάξεων) σε συνθήκες νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης (όπου το υπερεθνικό κεφάλαιο δεν γνωρίζει σύνορα και κυβερνήσεις και το κάθε κράτος είναι αναγκασμένο να λαμβάνει υπόψη τους διεθνείς συσχετισμούς για ό,τι κάνει).
Επομένως είμαστε ελεύθεροι να αποφασίσουμε μόνο όμως στο πλαίσιο συγκεκριμένων κοινωνικοοικονομικών συνθηκών που δεν μπορούμε να αλλάξουμε, μόνο στο πλαίσιο της αντιπροσωπευτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας και μόνο επιλέγοντας απ’ όσα κόμματα καταφέρνουν να προβληθούν και πάει λέγοντας. Οι εναλλακτικές “αντι-συστημικές” επιλογές μοιάζουν να εξαντλούνται σε μικρές ομάδες αντικαπιταλιστών ή αναρχικών ή σε τυφλά ξεσπάσματα βίας όπως στα προάστια του Παρισιού το 2005.
Μια επιφατική κατάσταση όπου ο κόσμος υποτίθεται πως έχει δυνατότητα πληθώρας (πολιτικών) επιλογών. Βεβαίως και η επίφαση είναι σαφώς καλύτερη απ’ το τίποτα. Το να παρομοιάζουμε εν παραδείγματι τη σημερινή κατάσταση με εκείνη πχ επί φεουδαρχίας είναι εντελώς άτοπο. Η επίφαση του κάτι είναι σαφώς κάτι παραπάνω απ’ το τίποτα και πολύ πιο κοντά στο ίδιο το κάτι.
Ωστόσο είναι ειρωνεία στον τεχνικό πολιτισμό που έχουμε αναπτύξει να αντιπαραβάλουμε σε επίπεδο οργάνωσης ή θεσμών αυτό που έχουμε σήμερα. Υπάρχει με άλλα λόγια η αντικειμενική δυνατότητα για την απόκτηση πραγματικών (αμεσο)δημοκρατικών θεσμών καθώς είναι δεδομένο ότι οι άνθρωποι πλέον χρειάζεται να εργάζονται συνολικά πολύ λιγότερο κι ότι ο χρόνος κι ο χώρος έχουν υπερπηδηθεί: μέσα σε λίγες ώρες μπορούμε να βρεθούμε από το ένα μέρος της γης στο άλλο ενώ με το διαδίκτυο είναι δυνατή η αμφίδρομη επικοινωνία χιλιάδων ανθρώπων ταυτοχρόνως.
Απ’ την άλλη οι συνεχείς αποτυχίες της πολιτικής και οικονομικής ελίτ με αποκορύφωμα την κρίση του 2008 και τη διαχείρισή της έκτοτε, έχουν επαναφέρει το αίτημα για αμεσότερη δημοκρατία και πάλι στο προσκήνιο κι έχουν αναμφίβολα πολλαπλασιάσει τους υποστηρικτές του. Άλλωστε η λύση στην εκουσίως* λανθασμένη οικονομική πολιτική που εφαρμόστηκε κι εφαρμόζεται είναι ακριβώς η …περισσότερη δημοκρατία. Ποιο αληθινά λαϊκό δημοκρατικό όργανο θα έπαιρνε τις νεοφιλελεύθερες αποφάσεις που οδήγησαν στην υπερδιόγκωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και στην κρίση του 2008; Το πώς μπορούν να υπάρξουν τέτοια όργανα επαφίεται απλώς στη βούληση μας να υπάρξουν και βεβαίως (το μόνο εύκολο) στη φαντασία μας.
Μια όμως άμεση δημοκρατία σε πολιτικό επίπεδο θα ήταν ανάπηρη άμα δεν συνοδευόταν και από μια άλλου είδους δημοκρατία. Την οικονομική δημοκρατία. Δηλαδή τη συλλογική διοίκηση και τον έλεγχο τόσο των τομέων της παραγωγής όσο και των τραπεζών. Αυτό βεβαίως βρίσκει εμπόδιο το πλαίσιο ατομικής ιδιοκτησίας στο οποίο αυτά βρίσκονται. Μόνο όταν οι πολίτες θα ξεκινάνε από το ίδιο βάθρο, σε συνθήκες εξισωτισμού και μόνο όταν οι πολιτικές αποφάσεις δεν θα πρέπει να συνδυάζονται/να συνάδουν/ή να υποχωρούν απέναντι σε εκείνες ορισμένων που ελέγχουν την οικονομία (τραπεζικό, βιομηχανικό, εφοπλιστικό κεφάλαιο κλπ) θα μπορεσει να υπάρξει αληθινή δημοκρατία.
Όμως δεδομένου ότι για να αλλάξεις κάτι πρέπει να αλλάξεις εσύ ο ίδιος πρώτα (προς την ίδια κατεύθυνση), έτσι το ίδιο ισχύει και για το συλλογικό υποκείμενο που ζητεί τη δημοκρατία. Επομένως το να υπάρχει μια ομάδα που λειτουργεί με απόλυτη και δύσκαμπτη ιεραρχεία κι εν τέλει αντιδημοκρατικά, και αυτή η ομάδα να ζητάει δημοκρατία (όπως την εννοούμε παραπάνω: ως πολυδιάστατη με το λαό να εξουσιάζει τον εαυτό του, λαϊκή εξουσία) είναι επικίνδυνο. Επικίνδυνο γιατί υπάρχει, όπως έγκαιρα διέβλεψε η Ρόζα Λούξεμπουργκ για τους Μπολσεβίκους, μια πολύ μεγάλη πιθανότητα να λειτουργήσει απέναντι στον κόσμο σε συνθήκες εξουσίας όπως λειτουργεί και στα εσωτερικά της.
Επομένως, η λαϊκή βάση κάθε κινήματος και κόμματος όχι απλά πρέπει να αξιοποιηθεί στο έπακρο, αλλά πρέπει να ηγεμονεύσει του εαυτού της. Με άλλα λόγια θα πρέπει όλες οι βασικές αποφάσεις να πηγάζουν άμεσα από αυτήν. Προς αυτήν την κατεύθυνση θα πρέπει να κινηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ εφόσον θέλει να μείνει συνεπής στις πολιτικές του θέσεις, να φρενάρει και να αντιστρέψει την πρόφατη κίνησή του προς τα δεξιά και αν δεν θέλει να μετατραπεί σε ένα ακόμα ΠΑΣΟΚ αλλά να αποτελέσει πράγματι μια πρωτοπόρα, ριζοσπαστική κίνηση.
Γιατί ακόμα κι αν ο κόσμος που πλέον μετέχει στο ΣΥΡΙΖΑ του 27% δεν είναι κόσμος αποκλειστικά της ριζοσπαστικής αριστεράς αλλά περιλαμβάνει και στοιχεία πασοκογενή ακόμα και δεξιά και μόνο η συμμετοχή σε τέτοιες ανοιχτές, πρωτόγνωρες, διαδικασίες θα στρέψει και τους ίδιους πιο αριστερά. Ας μην ξεχνάμε πως η μορφή δεν είναι μηδενικής σημασίας, αλλά πως επηρεάζει σημαντικά το περιεχόμενο που φέρει. Έτσι και ο τρόπος λειτουργίας μιας τέτοιας βάσης θα επηρεάσει και το ποιόν της. Εξάλλου το να διακηρύσσει κάποιος πως δρα στο όνομα του λαού και για το λαό, αλλά αυτά που θέλει να απέχουν παρασάγκας από αυτά που ο ίδιος ο λαός στην πραγματικότητα ζητά, δεν μοιάζει σωστό. Έχουμε χορτάσει από αυθεντίες-ελίτ άλλωστε. Ο λαός θέτει τα αιτήματα και ο ίδιος μετουσιώνεται σε εκείνο το υποκείμενο μέσω του οποίου τα διεκδικεί. Το υποκείμενο αυτό δεν πρέπει ποτέ να αποκόβεται από αυτόν παρά βασισμένο σε διαχρονικές αξίες και θεμελιώδη αιτήματα να εκφράζει το συμφέρον εκείνου και μόνο (δηλαδή του λαού). Βεβαίως πρόκειται για μια διαλεκτική σχέση καθώς και το υποκείμενο θα υποδεικνύει στο λαό τους τρόπους που μπορούν τα αιτήματά του να πραγματωθούν. Το ιδανικό όμως είναι οι δύο αυτοί πόλοι να ταυτίζονται όσο είναι δυνατόν και αυτό γίνεται με την αμεσοδημοκρατική εσωκομματική λειτουργία.
Άλλωστε “η μοναδική θεραπεία στις αρρώστειες της δημοκρατίας είναι περισσότερη δημοκρατία”
(John Dewey).
*εκουσίως γιατί προφανώς οι αποφάσεις που ελήφθησαν σχετικά με το χρηματοπιστωτικό σύστημα αλλά και η διαχείρισή του απ’ τους ιθύνοντές του καλύπτονταν από πλήρες ρίσκο κι ενώ βαθμιαία όλοι έβλεπαν την επερχόμενη καταστροφή. Αντίθετα πραγματοποιήθηκαν επειδή απέφεραν βραχυπρόθεσμα τεραστια κέρδη σε κάποιους (ποιούς άραγε;) και επειδή σε πρώτο βαθμό πίστευαν όλοι στο too big to fall (και στη νέα έκδοσή του: too big to jail) και σε δεύτερο πως το κράτος σε ρόλο πυροσβέστη θα έσωζε το χρηματοπιστωτικό σύστημα με τα χρήματα των φορολογουμένων, όπως κι έγινε τελικά.
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ APP
