Η Μελίνα Κριτσωτάκη μας παρουσιάζει τη λεβάντα. Πρόκειται, ίσως, για το πιο γνωστό αρωματικό φυτό με πολλές ιδιότητες και έντονο άρωμα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν καλλωπιστικό λόγω των χαρακτηριστικών λιλά – μωβ ανθέων της.
Φυτό, πιο συγκεκριμένα βότανο, η λατινική ρίζα του οποίου προέρχεται είτε από το ρήμα lavare (πλένομαι) είτε από τη λέξη livendula (αυτό που έχει μπλε – μωβ χρώμα). Η Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε το έντονο άρωμά του για να ξελογιάζει τον Ιούλιο Καίσαρα. Οι Αιγύπτιοι και οι Φοίνικες το επεξεργάζονταν για την παραγωγή αρωμάτων, ελαίων και καλλυντικών ενώ οι αρχαίοι Έλληνες για να αρωματίζουν τα ρούχα τους. Το Μεσαίωνα, οι γυναίκες που αναλάμβαναν το πλύσιμο των ρούχων ήταν γνωστές ως “lavenders” καθώς στέγνωναν τη μπουγάδα τους απλώνοντάς την πάνω σε θάμνους αυτού του βοτάνου για να αποκτήσουν ωραίο άρωμα. Η βασίλισσα Ελισάβετ Α’ της Αγγλίας έπινε, τουλάχιστον, 10 φλιτζάνια αφέψημα του φυτού για να ηρεμεί τα ευέξαπτα νεύρα της. Ο λόγος … για τη λεβάντα (Lavandula sp).
Στοιχεία καλλιέργειας
Η λεβάντα είναι αειθαλής και πολύκλαδος θάμνος, με ύψος μέχρι 80 εκατοστά και άνθη χρώματος λιλά – μωβ. Ανήκει στην ίδια οικογένεια με το φασκόμηλο, τη μέντα και το δυόσμο και αναπτύσσεται σε ξηρικές συνθήκες αξιοποιώντας ορεινές και ημιορεινές περιοχές. Έχει μέτρια αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού και στους παγετούς του χειμώνα ενώ προτιμά εδάφη πλούσια σε ασβέστιο, καλά στραγγιζόμενα, χαλικώδη, με pH από 5,8 – 8,3. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο σε σπορείο, με μοσχεύματα αλλά και παραφυάδες. Φυτεύεται είτε φθινόπωρο (Οκτώβριο – Νοέμβριο) είτε άνοιξη (Μάρτιο – Απρίλιο) χωρίς να παρουσιάζει αξιόλογες απαιτήσεις σε νερό ή λίπανση. Μάλιστα, η υπερβολική υγρασία μπορεί να δημιουργήσει ξηράνσεις και σαπίσματα στα φύλλα. Συγκομίζεται σε πλήρη ανθοφορία (τότε έχει τη μεγαλύτερη συγκέντρωση ελαίου) με τα χέρια (με δρεπάνια) ή με μηχανήματα νωρίς το πρωί, και όχι με ζεστό καιρό, για να μην χαθούν ποσότητες ελαίου λόγω εξάτμισης. Καλύτερα αποτελέσματα σε αιθέριο έλαιο τα παίρνουμε όταν η λεβάντα καλλιεργείται σε μεγάλο υψόμετρο και αυτό γιατί η άνθισή της σε ψυχρές περιοχές είναι αφθονότερη. Μετά τη συγκομιδή, ακολουθεί ξήρανση σε σκιερό και καλά αεριζόμενο χώρο για 6 – 8 μήνες.
Αποδόσεις και περιοχές καλλιέργειας
Η στρεμματική απόδοση της λεβάντας το 1ο έτος είναι 50 – 100 kg ανθέων/στρέμμα, το 2ο 200 – 250 και σε πλήρη παραγωγή φτάνει το 4ο έτος με 300 – 500 kg ανθέων/στρέμμα. Τον 2ο χρόνο η παραγωγή σε αιθέριο έλαιο κυμαίνεται από 3 – 5 kg/στρέμμα και σταθεροποιείται από το 4ο έτος και μετά στα 8 kg (περίπου) με την τιμή του, το 2017, να είναι από 20 έως 100 Ευρώ/λίτρο, ανάλογα με την ποιότητα. Άριστο ποιοτικά θεωρείται το έλαιο με ποσοστά, σχεδόν, μηδενικά σε καμφορά και ευκαλυπτόλη. Οι απολαβές για τους παραγωγούς αυξάνονται όταν προχωρήσουν οι ίδιοι στη μεταποίηση, δηλαδή στην απόσταξη ή την εκχύλιση των προϊόντων τους χωρίς να απαιτούνται γι΄αυτό το λόγο μεγάλα κεφάλαια.
Η λεβάντα καλλιεργείται, κυρίως, στην Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Γαλλία, τη Βουλγαρία, τις ΗΠΑ και χώρες της βόρειας Αφρικής. Στην Ελλάδα, συναντάται σε Αρκαδία, Κεφαλλονιά, Σέρρες, Κιλκίς, Κομοτηνή και Σαμοθράκη. Υπάρχουν πολλές ποικιλίες λεβάντας. Μερικά από τα πιο γνωστά είδη της είναι η στενόφυλλος (Lavandula angustifolia) που θεωρείται η γνήσια λεβάντα με το πιο ισχυρό άρωμα, η πλατύφυλλος (Lavandula latifolia), η στοιχάς (Lavandula stoechas), η εριώδης (Lavandula lanata), η οδοντωτή (Lavandula dentata) και η πολυσχιδής (Lavandula multifida). Το καθένα από τα παραπάνω είδη παράγει διαφορετικής σύστασης αιθέριο έλαιο και φυτεύονται για διαφορετική χρήση.
Εστίαση σε συγκεκριμένα θέματα
Ιδιαίτερο πρόβλημα αποτελεί η πιστοποίηση της ελληνικότητας του σπόρου, καθώς δεν είναι πάντα ευκρινές ότι το πολλαπλασιαστικό υλικό προέρχεται από τη χώρα μας. Οι Έλληνες παραγωγοί που ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με τη λεβάντα ή κάποιο από τα υπόλοιπα αρωματικά φυτά πρέπει να εκτιμήσουν τη δυναμική τους και να κατανοήσουν πως ο μόνος τρόπος για να είναι ανταγωνιστικοί είναι με έμφαση στην ποιότητα του τελικού προϊόντος. Σημαντικό, επιπροσθέτως, κομμάτι αποτελεί η εκπαίδευσή τους σε σύγχρονες τεχνικές καλλιέργειας, στον τρόπο με τον οποίο μπορούν να μεταποιήσουν το προϊόν καθώς και σε θέματα μάρκετινγκ για την εμπορία και την προώθηση αυτού. Επίσης, ιδιαίτερο ρόλο έχει η σωστή συσκευασία του προϊόντος ώστε να φαίνεται στα μάτια του καταναλωτή πιο ελκυστικό. Τέλος, πρόκληση αποτελεί η αύξηση της παρουσίας των αρωματικών φυτών σε μεγάλα super – markets ή φαρμακεία καθώς και σε νέες αγορές. Αυτό διότι τη δεδομένη χρονική περίοδο, τόσο τη λεβάντα όσο και τα υπόλοιπα αρωματικά φυτά, τα εντοπίζουμε μόνο σε εξειδικευμένα καταστήματα βιολογικών προϊόντων ή βοτάνων.
Χρήσεις της λεβάντας
Η λεβάντα είναι, ίσως, από τα πιο γνωστά αρωματικά φυτά που χρησιμοποιείται για τις απολυμαντικές, αρωματικές και καλλυντικές της ιδιότητες. Αποξηραμένα άνθη της τοποθετούνται σε ντουλάπες ως αντισκωριακό. Επίσης, το έλαιό της δρα ενάντια σε πολλά είδη βακτηρίων, ακόμα και σε εκείνα που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά, όσο και μυκήτων που προσβάλλουν είδη όπως τρωκτικά, σκυλιά, άλογα αλλά και τον άνθρωπο. Έχει, ακόμη, εντομοαπωθητικές ιδιότητες και προτιμάται να καλλιεργείται σε μπαλκόνια και κήπους, μαζί με άλλα αρωματικά φυτά όπως φασκόμηλο ή δενδρολίβανο, εναντίον κουνουπιών και άλλων εντόμων.
Η λεβάντα έχει και φαρμακευτική δράση καθώς παρουσιάζει ηρεμιστικές, αντισπασμωδικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Για τους λόγους αυτούς χαρακτηρίζεται ως “Μπλε Χρυσάφι”. Ηρεμεί από πονοκεφάλους, δυσπεψίες, χρησιμεύει ως επουλωτικό πληγών και καψιμάτων ενώ έχει και κτηνιατρική χρήση καθώς απωθεί τους ψύλλους των ζώων. Επιπροσθέτως, μελέτη έδειξε πως όσοι κοιμόντουσαν σε χώρο αρωματισμένο ελαφρά με λεβάντα εμφάνιζαν κατά 20% καλύτερο ύπνο από εκείνους που κοιμόντουσαν σε χώρο αρωματισμένο με κάποιο άλλο άρωμα. Άλλη έρευνα οδηγεί στο συμπέρασμα πως όσοι μύριζαν για λίγα λεπτά λεβάντα αισθάνονταν πιο χαλαροί και εμφάνιζαν μειωμένα επίπεδα άγχους. Αυτό, μάλιστα, είχε θετική επίδραση σε όλο το νευρικό σύστημα καθώς φαίνεται πως μείωνε την αρτηριακή πίεση και τον καρδιακό ρυθμό.
Η λεβάντα χρησιμοποιείται και στη μαγειρική, γεγονός που το οφείλει στη Βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ Ά. Η Ελισάβετ πρόσεξε το φυτό που υπήρχε ως διακόσμηση στο τραπέζι και ζήτησε να το κάνουν μαρμελάδα αλλά και να το προσθέσουν στο τσάι. Η λεβάντα έχει ένα γλυκό άρωμα με γεύση λεμονιού ή εσπεριδοειδών και αρωματίζει, συνήθως, σούπες, διάφορα ριζότο, σαλάτες και μαρινάδες ψαριών. Συνοδεύει κυνήγι (πάπια και ζαρκάδι) ενώ σαν λουλούδι στολίζει πολλά γλυκά αλλά και σαμπάνιες.
Στις ΗΠΑ, φτιάχνουν με λεβάντα σιρόπι από το οποίο παρασκευάζουν γλυκά και marshmallows. Στη Γαλλία, σε πολλές φάρμες βόσκουν τα αιγοπρόβατά τους σε χωράφια σπαρμένα με αυτό το αρωματικό φυτό καθώς φαίνεται πως επιδρά στο κρέας τους κάνοντάς το πιο τρυφερό και αρωματικό. Επίσης, παράγουν από φυτά λεβάντας μέλι που έχει έντονο άρωμα και κεχριμπαρένιο χρώμα σε σχέση με εκείνο από άλλα φυτά.
Προφυλάξεις
Η χρήση της λεβάντας και των παραγώγων της πρέπει να αποφεύγεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, από βρέφη ή παιδιά κάτω των 12 ετών ή όσους είναι αλλεργική σε αυτή. Το αιθέριο έλαιό της, σε μεγάλες δόσεις, είναι ισχυρό ναρκωτικό ενώ η συχνή κατανάλωση αφεψημάτων της δύναται να προκαλέσει κολικούς.
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ APP
