Ο Κομφούκιος και η χώρα του ήταν ομολογουμένως η ξεκάθαρη λογική που με ακολουθούσε έντονα αρκετές μέρες πριν πάω στην Κίνα. Άλλωστε, στους περισσότερους δυτικούς, η αχανής αυτή χώρα των περίπου ενός δισεκατομμυρίων οκτακοσίων εκατομμυρίων κατοίκων, προκαλούσε πάντοτε μία αντιφατική, αλλά έντονη γοητεία.
- Από τη μία υπήρχαν πάντα οι θιασώτες του κινέζικου πολιτισμού.
- Και από την άλλη υπήρχαν όσοι δεν ήταν καθόλου γοητευμένοι ως κι αρνητικοί απέναντι στην χώρα του σπουδαίου σοφού. Ο Κομφούκιος ήταν πάντα παρών…
Αυτή η αντίθεση θαυμασμού υπήρχε και στους Διαφωτιστές, με τον Βολταίρο να εκθειάζει την Κίνα και τον Ρουσώ να την απορρίπτει μιλώντας περιφρονητικά.
Ο ΚΟΜΦΟΎΚΙΟΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ…
Ήταν λοιπόν ο πρόεδρος της Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών της πόλης Χαντζού, μιας πόλης που βρίσκεται πολύ κοντά στη Σαγκάη, μου έκανε την πρόταση να συμμετάσχω σ’ ένα συμπόσιο που αφορούσε την σύγχρονη τέχνη. Την δέχτηκα αναντίρρητα. Και βέβαια, το ίδιο ερώτημα συνέχισε να με προκαλεί μέσα μου. Πώς ο κινέζικος λαός, τόσο γνωστός για τις παραδόσεις του, έδειχνε ταυτόχρονα θιασώτης της σύγχρονης τέχνης; Οι πληροφορίες μου επιβεβαίωσαν ότι η πόλη Χαντζού όπου θα πήγαινα ήταν μια πόλη που πρωτοστατεί σε ζητήματα καινοτομίας και πρωτοπορίας τεχνών. Έτσι, η περιέργειά μου κορυφώθηκε. Δεν έμενε παρά να’ ρθει η μέρα να πάω εκεί. Και δεν άργησε.
Μέσω Μόσχας και Σαγκάης, μετά από ένα αρκετά κουραστικό ταξίδι εικοσιπέντε περίπου ωρών, έφτασα στον προορισμό μου. Η πρώτη εικόνα αναμφίβολα είχε την ίδια φιλοσοφική αντίφαση. Οι άνθρωποι που μας υποδέχτηκαν είχαν τις κινήσεις και τους τρόπους της παραδοσιακής φημισμένης κινεζικής κλασικής ευγένειας.
Όλα ήταν άριστα. Εθιμοτυπικά προγραμματισμένα. Μέσα όμως σ’ ένα περιβάλλον απόλυτα μοντέρνο και σύγχρονο που θύμιζε δυτική πόλη.
Ο Κομφούκιος στη Νέα Υόρκη, σκέφτηκα μειδιώντας. Και δεν άργησε να επιβεβαιωθεί το μειδίαμά μου.
Η ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΤΟΥ ΚΛΑΣΣΙΚΟΥ ΣΤΥΛ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΖΩΗΣ
Τις επόμενες μέρες στην πόλη Χαντζού και την Σανγκάη που βρέθηκα, οι δρόμοι αντανακλούσαν την ταυτότητα της σημερινής Κίνας. Μία παράδοξη αλλά δομημένη συνύπαρξη μεταξύ του κλασικού της στυλ και του σύγχρονου δυτικού τρόπου ζωής. Που ακολουθεί στην καθημερινότητά της.
Στους δρόμους έβλεπα πανάκριβα αυτοκίνητα τύπου BMW ή Mercedes, μέχρι και Ferrari, να’ ναι δίπλα-δίπλα με «παλιές» μοτοσυκλέτες δεκαετία του ’50 που βλέπουμε στις παλιές ελληνικές ταινίες ακόμη δίπλα σε κάρα με γαϊδούρια.
Οι άνθρωποι ευγενικοί κι αρκετά χαμογελαστοί. Όμως ελάχιστοι ως καθόλου μιλούν κάποια ξένη γλώσσα. Κι αυτό όταν συμβεί πρόκειται για λέξεις άμεσης ανάγκης και τίποτα περισσότερο.
Αντίστοιχη αντίφαση υπάρχει και στον τρόπο που ντύνονται οι Κινέζοι. Βλέπεις άτομα πολύ κομψά, ενδεδυμένα στην τελευταία λέξη της μόδας και ταυτόχρονα δίπλα τους άτομα μ’ αγροτική φορεσιά.
Αυτό όμως που χαρακτηρίζει όλους είναι η παραδοσιακή κινεζική ευγένεια.
Όταν είσαι καλεσμένος κάπου, σ’ ένα εστιατόριο ή σ’ ένα σπίτι, σηκώνεσαι πολλές φορές όρθιος για να τσουγκρίσεις το ποτήρι σου μ’ όλους τους παρευρισκόμενους στο τραπέζι. Όπως μου εξήγησαν, γιατί απόρησα με το επαναληπτικό και το διαρκές των κινήσεων αυτών, ανήκει στην παράδοσή τους, στη φιλοξενία τους.
Επίσης, η υγρασία και το πυκνό νέφος είναι πολύ έντονα στην Κίνα. Χρειάζεται προσοχή γιατί εύκολα ένας Ευρωπαίος κι ειδικά Μεσόγειος μπορεί να αρρωστήσει παίρνοντας μικρόβια άγνωστα στα δικά του κλίματα. Και τέλος, στους δρόμους, τ’ αυτοκίνητα κυκλοφορούν με τάξη, κάτι που δείχνει ότι οι νόμοι λειτουργούν αρκετά καλά.
ΥΜΝΟΣ ΘΑΥΜΑΣΜΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Άλλα αξιοσημείωτα στοιχεία που παρατήρησα. Το κλίμα που με υποδέχτηκε. Το κλίμα της όλης τελετουργίας, ήταν ένας ύμνος θαυμασμού στην Ελλάδα. Όπου πήγαινα, όποιους συναντούσα, αξιωματούχους ή μη, η λέξη «Σι-λα» ήταν μόνιμα στα χείλη τους. Δεν δίστασαν μάλιστα να μου προτείνουν να διευθύνω κι ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης αρχαίων ελληνικών σπουδών στο πανεπιστήμιο της περιοχής, αλλά και μία ανάλογη συνεργασία μ’ αυτό του Πεκίνου.
Την Ελλάδα την σέβονται και την χρειάζονται. Την σέβονται πολιτιστικά και την χρειάζονται γεωπολιτικά, ως γέφυρα προς την Ευρώπη.
Όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε, τόσο περισσότερο θ’ αυξήσουμε τους παγκόσμιους φίλους μας.
Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΘΕΜΕΛΙΩΝΕΤΑΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΜΜΑ
Μόλις αρχίζεις και γνωρίζεις λίγο καλύτερα την Κίνα, παρατηρείς ότι όλη η δομή της κοινωνίας είναι θεμελιωμένη γύρω από το κόμμα. Αυτό είναι η αρχή και το τέλος, είναι η ενσάρκωση της πατρίδας, είναι η προβολή της κινέζικης οικογένειας. Όπως σ’ αυτή την τελευταία διατηρούνται και καλλιεργούνται μ’ ευλάβεια οι σχέσεις κληρονομιάς κι αίματος. Έτσι ανάλογα συμβαίνει και με τη λειτουργία του κόμματος. Τα εξ αίματος ή πνευματικά παιδιά των διοικούντων παίρνουν σειρά για ν’ ανέβουν τα σκαλιά της ιεραρχίας. Το μοντέλο της κινέζικης οικογένειας γεννά και το κρατικό μοντέλο. Μέσα σ’ αυτό βέβαια οι συσχετισμοί ομάδων, συμφερόντων, ιδεολογιών βρίσκονται σε συνεχή διεκδίκηση της εξουσίας ή μεταφορικά σε διεκδίκηση της αγαπης και της αποδοχης από τον “πατέρα- κόμμα”.
Γιατί αν κάποιο στοιχείο χαρακτηρίζει βαθύτατα την σημερινή κινεζική κουλτούρα είναι αυτό, το πάθος για δύναμη. Η θέληση για δύναμη διαπερνά απ’ άκρη σ’ άκρη την κοινωνία της Κίνας.
Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΥΠΑΚΟΗ ΣΤΟΝ ΗΓΕΤΗ
Η μεγάλη αξία συγκεντρώνεται στο ποιος είναι πιο δυνατός, στο ποιος αποφασίζει. Ζώντας κοντά στην καθημερινότητα αυτής της χώρας, δεν δυσκολεύεσαι να το ανακαλύψεις. Από την Σχολή Καλών Τεχνών που βρέθηκα ως τις δημοσιεύσεις ή άλλες ενέργειες καθημερινές.
Πάντα υπάρχει κάποιος που αποφασίζει. Κι οι άλλοι που υπακούν μ’ εντυπωσιακή τυπικότητα στις αποφάσεις του.
Η έννοια της δημόσιας οργάνωσης και της τυπικής ακρίβειας που έθεσε πρώτος ο Κομφούκιος παραμένει έντονη στη σύγχρονη Κίνα.
Στους δρόμους των δύο πόλεων που επισκέφθηκα την πρώτη φορά υπήρχε ακόμα κάτι ελκυστικό. Πολλοί κάτοικοι, όταν έχει καλό καιρό, πηγαίνουν στα πάρκα ή και σε μια γωνιά και κάνουν συντροφιά ή μόνοι τους τη γυμναστική τους, το γνωστό σε εμάς τους δυτικούς τάι τσι. Θα έλεγα ότι η αρχική μου εντύπωση στην πολυπληθή αυτή χώρα είναι ότι όλα είναι δομημένα γύρω από την ιεραρχία της πυραμίδας. Γύρω από την θέληση για δύναμη που ενσαρκώνει τυπολατρικά ο κομματικός ηγέτης.
Ο ΚΟΜΦΟΎΚΙΟΣ ΕΧΕΙ ΑΞΙΑ ΗΓΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΙΝΕΖΟΥΣ
Θα αναφέρω δύο περιστατικά που μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση όσων ανέφερα παραπάνω.
- Όταν έγινε η ομιλία μου στην Χανγκζου Art Fair, ο πρόεδρος ανέφερε ότι ήμουν πρώην σύμβουλος πρωθυπουργού. Αμέσως μόλις τελείωσε η ομιλία μου και βρέθηκα στο δείπνο που οργάνωσαν προς τιμήν μου, όλοι οι παρόντες με πλησίασαν και μου’ παν κάποιες κουβέντες. Δεν μου μίλησαν για τέχνη ή για κάτι άλλο που αναφέρθηκα στην ομιλία μου. Μου είπαν ότι χαιρετίζουν κάποιον που “έχει εξουσία αποφάσεων”. Παραξενεύτηκα βέβαια γι αυτό το υμνολόγιο της “εξουσίας αποφάσεων”. Όμως, παρατηρώντας καθημερινά πόσο όλοι περιφέρονται γύρω από τον όποιο πρόεδρο ή άνθρωπο, ηγέτη των αποφάσεων (σ’ όλα τα επίπεδα καθημερινής ζωής) με τρόπο υποτακτικό για μας τους Δυτικους (ενδειξη σεβασμόυ για τους κινεζους) που συχνά έφτανε στα όρια της παράδοσης, τότε κατάλαβα ότι αυτό είναι θέμα βαθύτερης κουλτούρας της κινέζικης κοινωνίας. Η δε πολιτιστική επανάσταση του Μάο δεν το άλλαξε. Υπάρχει η λατρεία του ηγέτη στην Ασία και η Κίνα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
- Το δεύτερο περιστατικό επιβεβαιώνει κατά κάποιο τρόπο το συμπέρασμα του πρώτου. Μιλώντας ένα μεσημέρι μ’ έναν από τους επιστημονικούς υπεύθυνους του πανεπιστημίου, φιλόσοφο στην ειδίκευση, τον ρώτησα: “Κι η δημοκρατία εδώ στην χώρα σας;” Για να πάρω την εξής απάντηση: “Η δημοκρατία δεν είναι καλό σύστημα για εμάς. Γιατί μπορεί να την εκμεταλλευτούν όσοι πολίτες είναι απαίδευτοι και να ψηφίσουν κάποιον ακατάλληλο για την διακυβέρνηση της πατρίδας μας”. Δεν σχολίασα παραπέρα. Αλλά επιβεβαιώθηκε μέσα μου η πεποίθηση ότι όλα λειτουργούν με βάση την κομματική πυραμίδα. Οι ευρισκόμενοι στην κομματική εξουσία θέλουν να διατηρήσουν την ισχύ τους και πριμοδοτούν όσους τους στηρίζουν. Πέρα όμως απ’ αυτό, πρόκειται για μια ακραία λατρεία του “ηγέτη”. Ο οποίος δεν πρέπει να ενοχλείται από περιττά ξυπνήματα δημοκρατίας.
Η ΔΙΠΛΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ
Το πρώτο μου ταξίδι στην Κίνα ακολούθησε λίγους μήνες αργότερα και δεύτερο και τρίτο. Η ιδέα μου για την χώρα αυτή είχε αρχίσει πια να σχηματίζεται πιο καθαρά. Η Κίνα έχει διπλό πρόσωπο, διπλή ταυτότητα. Από τη μία έχει το πλούσιο ιστορικό και πολιτιστικό της παρελθόν και από την άλλη έχει την παθιασμένη ανταγωνιστικότητα να μοιάσει και να κυριαρχήσει της Αμερικής και των Δυτικών.
Η αντίφαση αυτή, που’ ναι παράδοξα γοητευτική, αλλά κι αφήνει ερωτηματικά ως προς τον βαθμό επικινδυνότητας στην παγκόσμια πολιτική, οικονομική και πολιτιστική σκηνή, εμφανίζεται στο συχνά διπλό πρόσωπο της Κίνας.
Μια συνεχή διαμάχη ανάμεσα στους δύο εαυτούς της, αυτόν της παράδοσης κι αυτόν της νεωτερικής εικόνας.
Όσο ο δεύτερος εαυτός της την ωθεί στο να θέλει να συναγωνισθεί στην Δύση στις τέχνες, την οικονομία, την τεχνολογία, την καινοτομία (συχνά όχι πάντα μ’ ορθόδοξο τρόπο). Ο πρώτος της εαυτός την ωθεί στο να αναζητά ιστορικούς φίλους που συνάδουν με την ιδέα που’ χει για το μεγαλείο της ιστορίας και του πολιτισμού της.
ΟΥΤΕ Ο ΒΟΥΔΙΣΜΟΣ ΟΥΤΕ Ο ΜΑΟ ΚΑΤΑΦΕΡΑΝ ΝΑ ΠΑΥΣΟΥΝ ΤΗΝ ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ
Είναι τέτοια η δυναμική της κίνησης ανάμεσα στους δύο της εαυτούς ώστε ούτε ο Βουδισμός κατάφερε ν’ αλλοιώσει την υπερηφάνεια για την ιστορική της ταυτότητα από την μία και την διάθεση να’ ναι παγκόσμιος πρωταγωνιστής στη σύγχρονη εποχή από την άλλη. Ούτε ακόμα κι ο Μάο κατάφερε να ξεριζώσει την πολιτιστική μνήμη της χώρας του. Η πολιτιστική του επανάσταση, αν από τη μία χαρακτηρίζεται από την ορμητική απόφαση να εκσυγχρονισθεί η Κίνα, ν’ αποκαταστήσει θεσμικό μοντέρνο πρόσωπο λειτουργίας δίχως τα ιστορικά βαρίδια του παρελθόντος. Εντούτοις προκάλεσε πολλές καταστροφές σε αρχιτεκτονική, φιλοσοφία, θρησκεία, ιστορία κ.λπ. Σε στοιχεία δηλαδή που αποτελούν την ταυτοτική μνήμη της χώρας.
Οι ζημιές όμως αυτές του Μάο δεν ξερίζωσαν την πολιτιστική συλλογική μνήμη. Το βλέπουμε σήμερα. Η νέα πολιτική της ηγεσίας της Κίνας μέσα από το φιλόδοξο πρόγραμμα “του νέου δρόμου του μεταξιού” θελει να’ ναι παρούσα στην πρώτη γραμμή σε δύο μέτωπα. Αυτό της οικονομίας (καινοτομίας, αγοράς, εμπορίου, τεχνοέρευνας). Κι αυτό του πολιτισμού (τεράστια κονδύλια για τέχνες, γράμματα κι επιστήμες).
Ο ΚΟΜΦΟΎΚΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ
Στο πλαίσιο αυτού του πολιτισμικού ανοίγματος προς χώρες με πλούσιο ιστορικό παρελθόν, προς την χώρα του άλλου μεγάλου πολιτισμού, τον ελληνικό Σι-λα, έγινε κι η τελευταία μου τρίτη πρόσκληση. Αυτή τη φορά ο Κομφούκιος και ο ναός του.
Στον ναό του Κομφούκιου. Ο ναός αυτός, ο Κομφούκιος στο σπίτι του, όπως μου είπαν, βρίσκεται στην πόλη Qufu, στην βόρεια Κίνα, τρεις περίπου ώρες με το ταχύπλοο τρένο από την Σαγκάη. Η πρόσκληση που μου έγινε ήταν για να με τιμήσουν για το ως τώρα έργο μου και να μου δώσουν τον τιμητικό τίτλο του “φίλου που έρχεται από μακριά”. Δεν είχα βέβαια ιδέα για το τι θα ακολουθούσε κι ειδικά για το τελετουργικό μέρος, του οποίου η τεχνική αυστηρότητα κι οι συμβολισμοί μ’ εντυπωσίασαν.
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑΣ
Όλα ξεκίνησαν από πολύ νωρίς την ορισμένη μέρα. Στις 7 το πρωί βρισκόμασταν, ο Κινέζος καλλιτέχνης Liang Hi (που συνεργαστήκαμε εικαστικά) κι εγώ, μπροστά στον ναό. Μας περίμενε ένας ειδικός στην εφαρμογή του τυπικού μέρους. Μας οδήγησε στο ανοιχτό πλάτωμα λίγα μόλις μέτρα πριν την είσοδο του Ναού. Μείναμε για είκοσι λεπτά περίπου όρθιοι ακίνητοι. Κι αμέσως μετά εμφανίστηκαν οι σαλπιστές, ντυμένοι με τα παραδοσιακά, προ βουδισμού, ρούχα της τελετουργίας και τις σάλπιγγές τους. Άρχισαν να σαλπίζουν.
Λίγο αργότερα ο αρχιερέας του ναού που βρισκόταν στην κορυφή των σκαλιών του ναού, άρχισε τους ύμνους της υποδοχής. Ο ήχος της σάλπιγγας έφερε έναν θιβετιανό τόνο. Μετά το τέλος της υμνολογίας κι αφού ανέφερε το όνομά μας, καθένας από εμάς (ο Liang Hi πρώτα κι εγώ δεύτερος, ως καλεσμένος), στάθηκε μπροστά σ’ ένα τελετουργικό μνημείο με λουλούδια.
Εκεί προσκυνήσαμε τρεις φορές με την εξής κίνηση. Τα δυο χέρια μπροστά παράλληλα με το σώμα, το αριστερό (αυτό της καρδιάς) πάνω στο δεξιό. Φέραμε τα χέρια πάνω από το κεφάλι κι έπειτα σκύβαμε κάτω ως τη γη. Μετά πάλι ο καθένας μας μίλησε πέντε λεπτά στην γλώσσα του. Εγώ μίλησα για τον Σωκράτη, καθώς ο Κομφούκιος ήταν ο φιλοσοφικός του συγγενής. Στη συνέχεια, κι αφού προηγουμένως μας είχαν περάσει μια κίτρινη κορδέλα στον λαιμό, δείγμα της ανακήρυξής μου ως “φίλου από μακριά”, με οδήγησαν μπροστά σ’ ένα εικονοστάσι. Σε ένα μικρό κόκκινο ξύλινο πλακάκι έγραψα μια ευχή στα ελληνικά, το υπέγραψα κι ύστερα αυτό μπήκε -και θα είναι εκεί στο εξής μόνιμα- στο εικονοστάσι του ναού. Η εμπειρία αυτή ήταν μοναδική για το τελετουργικό της.
Η ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ ΤΟΥ ΜΑΚΡΙΝΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΣΤΗΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΚΙΝΑ
Όμως, επιβεβαίωσα μέσα μου την άποψη ότι η Κίνα βαδίζει προσεκτικά πάνω σ’ ένα λεπτό οριακό σκοινί. Προς το παρόν μ΄ εμφανή επιτυχία. Από τη μία μεριά του σκοινιού είναι ο κλασικός εαυτός της Κίνας που κανείς δεν μπορεί να της τον αφαιρέσει. Κι από την άλλη, ο σύγχρονος εαυτός της, αυτός που την στηρίζει και της δίνει την χαρά να’ ναι πρωταγωνίστρια στο παγκόσμιο οικονομικό και γεωπολιτικό παιχνίδι. Δεν θα ξεχάσω φεύγοντας στο τρίτο ταξίδι μου από την Κίνα, στο αεροδρόμιο της Σαγκάης , την συμβουλή που μου έδωσε ένας φιλος εκεί Καθηγητης.
“Να μην ξεχνάτε ποτέ τις ρίζες σας, την ιστορία σας. Γιατί δίχως αυτές δεν θα μπορέσετε να’ στε δυνατοί κι ανταγωνιστικοί στις ενδιαφέρουσες προκλήσεις του μέλλοντος. Κι είναι πολλές αυτές κι έρχονται γρήγορα. Να΄ στε έτοιμοι. Σε διαρκή εγρήγορση”.
Εύχομαι οι πολιτικοί μας να το αντιληφθούν γρήγορα .
Διαβάστε το προηγούμενο άρθρο του Δημοσθένη Δαββέτα στο new deal
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ APP
