της ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΓΕΝΝΑΔΙΟΥ
Ποια είναι η σχέση της Ιστορίας με την προσωπική ιστορία; Και πόσο στενά συνδεδεμένη μπορεί να είναι η ατομική μοίρα με την συλλογική; Καθώς το πέρας του πρώτου εκδοτικού εξαμήνου βρίσκει την Ιστορία στο επίκεντρο των Ελλήνων συγγραφέων, «Η Χορεύτρια του Διαβόλου» –ένα από τα βιβλία που έχουν ξεχωρίσει στη σοδειά του 2013– έθεσε το πήχη ακόμα πιο ψηλά: με φόντο την επίσημη Ιστορία κάνει το σήμερα να μοιάζει σαν δυο σταγόνες νερό με το χθες, και μέσα από αυτήν την παραβολή μιλάει για το αιώνιο ζήτημα της ανθρώπινης φύσης, τη πάλη ανάμεσα στο καλό και στο κακό.
Στο καινούργιο του μυθιστόρημα ο Στέφανος Δάνδολος χτίζει ένα κόσμο γεμάτο σκιές. Η εποχή του μεσοπολέμου είναι γεμάτη κατασκόπους και τα σαλόνια της ελίτ πλημμυρίζουν από τυχοδιώκτες, μοιραίες γυναίκες, κυνικούς διπλωμάτες και μυστηριώδεις φιγούρες της εξουσίας. Μέσα σε αυτό το σκηνικό –που από τη μία θυμίζει τη νουάρ ατμόσφαιρα του Γκράχαμ Γκρην κι από την άλλη παραπέμπει στην epic κινηματογραφική αισθητική εκείνης της εποχής– ο Δάνδολος συνθέτει το «μυθιστόρημα ενός έρωτα χωρίς πεπρωμένο» (για να παραφράσουμε το τίτλο του Ίμρε Κέρτες), ενώ ταυτόχρονα ζωντανεύει μιαν ολόκληρη εποχή μέσα από τη πολιτική και κοινωνική απεικόνισή της. Η εποχή, φυσικά, δεν είναι μόνο η δεκαετία του ’30.
Ο συγγραφέας διατρέχει εξήντα χρόνια Ιστορίας, το σκηνικό περιλαμβάνει την Αθήνα, το Αιγαίο και την Κωνσταντινούπολη των αρχών του αιώνα, το Βερολίνο, τη Νέα Υόρκη, το Λονδίνο, το Παρίσι και τέλος το Εδιμβούργο λίγους μήνες μετά το πέρας του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Το κοσμοπολίτικο υλικό αυτής της διαδρομής είναι αδιόρατα υφασμένο στην πρώτη ύλη του βιβλίου με εξαιρετική πιστότητα, μα δεν είναι αυτό που θα κερδίσει εντέλει την προσοχή του αναγνώστη, είναι ό,τι κρύβεται κάτω από αυτόν τον κοσμοπολιτισμό, τα μυστικά, η απάτη των ισχυρών, τα ψέματα, όλα όσα στοίχειωσαν τον πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος, το συγγραφέα Τζον Γκίμπονς, είναι όλα εκείνα που θα αποκαλυφθούν σιγά-σιγά από τον Δάνδολο, με σαδιστική υπομονή, με προσήλωση στο πνεύμα μιας ιστορίας δίχως το παραμικρό κλισέ, με την πλοκή να υπηρετεί πιστά το σοβαρό μυθιστόρημα περιπέτειας, το είδος του spy novel που καθιέρωσαν συγγραφείς όπως ο Γκρην και ο Τζον Λε Καρέ, και το οποίο φαίνεται να βγαίνει από τη ναφθαλίνη σε παγκόσμιο επίπεδο από Αμερικανούς μυθιστοριογράφους σαν τον Άλαν Φερστ και τον Τζόζεφ Κάνον.
Ωστόσο, σε αντίθεση με την κάπως χάρτινη δική τους προσέγγιση –την ενταγμένη στα μοτίβα του Χόλιγουντ– η λογική ενός σύγχρονου Έλληνα συγγραφέα είναι να συνδυάσει την μηχανορραφία του κόσμου των σκιών με την ίδια τη φύση της Ιστορίας και του τρόπου με τον οποίο καθορίζει τις ψυχές των απλών ανθρώπων. Κι έτσι φτάνει να φτιάξει ένα έργο με πολλές προεκτάσεις, που κάλλιστα θα μπορούσε να αποκληθεί πολιτικό μυθιστόρημα, ή ιστορικό θρίλερ, ανάλογα με τον αναγνώστη που το διαβάζει. Ακόμα κι ερωτικό ρομάντζο (ρομαντικό και μυστηριώδες σα φθαρμένη δαντέλα). Σίγουρα πάντως έργο εποχής που επιχειρεί να ερμηνεύσει, μέσα από τις διάφορες συνάφειες, τη δική μας εποχή: την ήττα της αληθινής πολιτικής από τη σαρκοφαγική οικονομία, τις πτωχεύσεις των κρατών (ανατριχιαστική η περίπτωση της Ελλάδας το 1897 ως προς τις ομοιότητες με το σήμερα), την ήττα της ιδεολογίας και του αφελούς συναισθηματισμού. Ο Δάνδολος υφαίνει την μυστική τοιχογραφία της παγκόσμιας Ιστορίας στο πετσί του βιβλίου του, οπότε διαφοροποιείται από την πεπατημένη των συγγραφέων του είδους, δεν αρκείται στη χορταστική πλοκή, αλλά εμβαθύνει, σκάβει, η πληθωρική ματιά του φωτίζει ευφυώς το ίδιο το άτομο του εικοστού αιώνα και την μετάπλασή του, την αλλαγή του στο μεταίχμιο του χρόνου.
Φυσικά στο επίκεντρο της «Χορεύτριας του Διαβόλου» βρίσκεται μιαν εξόχως γοητευτική ερωτική ιστορία. Ανάμεσα στην Σολάνζ Νταλμόν, την διάσημη αρτίστα του Μουλέν Ρουζ και πολυθρύλητη κατάσκοπο και τον νεαρό ασήμαντο διπλωμάτη Τζόζεφ Φρίμαν, ο οποίος θα τυφλωθεί από πάθος και ζήλεια, και θα στραφεί εναντίον της, ο Δάνδολος στήνει ένα νήμα παρεξηγήσεων και παθών που στο φινάλε, έπειτα από μια σειρά καταιγιστικών ανατροπών, αναδεικνύουν τη ξεχασμένη εκείνη ρήση ότι η μοναδική τελικά πατρίδα του ανθρώπου είναι ο άνθρωπος που τον σημάδεψε. Και αυτή είναι η μαγεία του ανά χείρας βιβλίου: το ότι αφού διέτρεξε συνωμοσίες, πολέμους, φαινόμενα σαν το Ναζισμό και μορφές όπως ο ίδιος ο Χίτλερ, ο Έρρολ Φλυν, ο Φιτζέραλντ κι η Μάρλεν Ντίτριχ, στο τέλος αφήνει την γοργή πλοκή του να σβήσει σαν αστέρι στη σιωπή της νύχτας, εστιάζοντας με τρυφερότητα την λύτρωση στο ανθρώπινο κομμάτι, στην οδύσσεια των δύο μοιραίων πρωταγωνιστών.
Με το μυθιστόρημα αυτό, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός και λύνει μια σιωπή τεσσάρων ετών, ο Στέφανος Δάνδολος επικυρώνει την αρετή του δεξιοτέχνη και καταθέτει την πιο φιλόδοξη δουλειά του από την εποχή του «Νέρωνα». Αξιοπρόσεχτη περίπτωση δημιουργού από τη σύγχρονη γενιά, βάζει συνήθως τον πήχη πολύ ψηλά, δεν κρύβει τις επιρροές του από τη ξένη λογοτεχνία, δεν ακολουθεί τη πεπατημένη «βιβλίο κάθε χρόνο» και συγκεντρώνει με προσήλωση το υλικό του για να το αποτυπώσει με στυλιστική ακρίβεια και έμφαση στη λεπτομέρεια. «Η Χορεύτρια του Διαβόλου» είναι ένα μυθιστόρημα με ολοζώντανους χαρακτήρες, ατμοσφαιρική πλοκή, ανατροπές, ρυθμό και συγγραφική κομψότητα. Από τις καλύτερες στιγμές της χρονιάς που διανύουμε.