του Πέτρου Μηλιαράκη
Η θρυλούμενη μεταβίβαση των «κόκκινων δανείων» σε νέους δανειστές, Πιστωτικά Ιδρύματα-Τράπεζες, Hedge (1) Funds και Αμοιβαία Κεφάλαια (Mutual Funds), θέτει κρίσιμα νομικοπολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα.
Μια τέτοια μεταβίβαση «σχεδιάζεται» να λάβει χώρα με σημαντική απομείωση (hair cut) της οφειλής-απαίτησης, που μπορεί να καταλήγει και να αφορά μόνο στο 20%. Ωστόσο, ο νέος δανειστής θα έχει το δικαίωμα να αξιώσει το 100% (δηλαδή το σύνολο της οφειλής-απαίτησης), με δυνατότητα κατάσχεσης τόσο επί του ενυπόθηκου ακινήτου, όσο και επί του συνόλου της περιουσίας του οφειλέτη.
Με αφορμή την «επενδυτική» αυτή …«κουλτούρα», αξίζει να αναφερθούμε στα παρακάτω:
Τα Πιστωτικά Ιδρύματα-Τράπεζες ως έμποροι χρήματος, τα (ποικιλώνυμα) Hedge Funds ως κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου και τα αμοιβαία κεφάλαια (Mutual Funds) ως ομάδα περιουσίας -που ανήκει εξ αδιαιρέτου σε περισσότερους δικαιούχους, δηλαδή οι λεγόμενες «αγορές», ασφαλώς και μπορούν να διεκδικήσουν τη μεταβίβαση των «κόκκινων» (και ως εκ τούτου εξ ορισμού επισφαλών) «δανείων».
Βεβαίως, μια τέτοια διαδικασία δεν αφορά «ιεραποστολή» των αγορών, αλλά κίνηση που συνεπάγεται εγγυήσεις από την εσωτερική έννομη τάξη ότι όχι μόνο τα χρήματα των νέων δανειστών δεν θα απολεσθούν, αλλά αντιθέτως θα πολλαπλασιαστούν! Αρκεί ενταύθα να επισημειωθεί ότι μόνο τα Hedge Funds (κυρίως off shore) που ο αριθμός τους υπερβαίνει τα 3.000 ανά την υφήλιο, ενεργούν κερδοσκοπικές συναλλαγές (πωλήσεις «αέρα», αρμπιτράζ-arbitrage (2) κλπ) για αποκομιδή αυξημένων αποδόσεων. Έχουν δε αναφερθεί ποσοστά κερδών ετησίως 15-20% για τις «συντηρητικές πρακτικές», αλλά και έως 80% για τις «επιθετικές πρακτικές». Σε κάθε περίπτωση οι «επιθετικές πρακτικές» χαρακτηρίζονται και ως ενέργειες υψηλού κινδύνου. Ασφαλώς, δε η μεταβίβαση των «κόκκινων δανείων»
εμπεριέχει υψηλό κίνδυνο, ως ευθεία επιθετική πράξη!
Ας μη διαφεύγει την προσοχή ότι η διαδικασία τέτοιων (παρόμοιων) συναλλαγών ήταν και η αιτία έναρξης της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Αναφέρομαι στα ενυπόθηκα ομόλογα (mortgage-backed bonds).
Αυτή τη στιγμή είναι άγνωστες οι διαδικασίες που μπορεί να προετοιμάζονται ή και εν κρυπτώ να λαμβάνουν χώρα ως προς τις προαναφερόμενες μεταβιβάσεις. Πάντως είναι βεβαία η πληροφορία ότι το αμερικανικό Fund Baupost αγόρασε (3) ήδη «κόκκινα δάνεια» από τη City Bank στην Ελλάδα στο 25%.
Με τούτα τα δεδομένα, θα πρέπει να επισημειωθούν τα εξής:
Αρχικώς πρέπει να γίνει αναφορά στο Δημόσιο Δίκαιο της προστασίας των οικονομικών συμφερόντων του καταναλωτή των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, που αφορά κλάδο του Δημοσίου Οικονομικού Δικαίου. Ο κλάδος αυτός του Δικαίου περιλαμβάνει διατάξεις με τις οποίες επιδιώκεται η διασφάλιση της προστασίας των οικονομικών συμφερόντων των καταναλωτών των τραπεζικών προϊόντων, με στόχο (μεταξύ των άλλων) την αντιμετώπιση του προβλήματος της μειωμένης διαπραγματευτικής ικανότητας του καταναλωτή, έναντι του φορέα παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.
Ειδικώς σε ό,τι αφορά στην παροχή πιστώσεων-δανείων, η έννομη τάξη ιδρύει αυστηρούς κανόνες δικαίου. Παραλλήλως, υφίστανται και αυστηρές νομολογιακές παραδοχές που αντιμετωπίζουν τα φαινόμενα υπερχρεώσεων και καταχρηστικών συμπεριφορών, ώστε να προστατεύεται ο καταναλωτής που είναι το ασθενές μέρος της όλης διαδικασίας.
Υπ’ όψιν επίσης και τα παρακάτω:
Αρχικώς με βάση το άρθρο 455 Αστικού Κώδικα (Α.Κ.) ο δανειστής μπορεί με σύμβαση να μεταβιβάσει σε άλλον την απαίτησή του χωρίς τη συναίνεση του οφειλέτη (εκχώρηση).
Η εκχώρηση είναι εκποιητική σύμβαση. Ο νέος δανειστής υποκαθίσταται στη θέση του παλαιού και αποκτά την εξουσία είσπραξης της απαίτησης. Η διαδικασία αυτή αποτελεί μεταβολή του προσώπου του δικαιούχου και δεν συνιστά αλλοίωση της συμβατικής σχέσης.
Ενταύθα επισημειώνεται ότι δεν απαιτείται συναίνεση του οφειλέτη σύμφωνα με τον Α.Κ. όπως άλλωστε νομολογεί και ο Άρειος Πάγος (4).
Στο πλαίσιο όμως του Δημοσίου Οικονομικού Δικαίου (5), επειδή τα Πιστωτικά Ιδρύματα-Τράπεζες, αποτελούν τον κύριο φορέα δημιουργίας του δευτερογενούς χρήματος (6), μέσω των υπηρεσιών αποδοχής καταθέσεων και παραλλήλως χορήγησης δανείων ή πιστώσεων, η εποπτεία της λειτουργίας αυτής υπάγεται σε κανόνες κατ’ ουσίαν δημόσιας τάξης (7) –δηλαδή υπάγεται σε αυστηρούς κανόνες δικαίου, οπότε και το ζήτημα μεταβίβασης των «κόκκινων-επισφαλών δανείων» πρέπει να τεθεί υπό το πρίσμα των αυστηρών αξιώσεων της έννομης τάξης.
Τούτων δοθέντων μέγιστο νομικό ζήτημα γεννάται εάν ερήμην του δανειολήπτη είναι επιτρεπτή εκχώρηση απαίτησης δανείου με «hair cut» και στη συνέχεια ο νέος δανειστής έχει το δικαίωμα να απαιτήσει εις ολόκληρο την οφειλή. Στην προκειμένη περίπτωση προκύπτουν τα παρακάτω κρίσιμα ζητήματα:
1) Παραβίαση των κανόνων προστασίας του καταναλωτή, από καταχρηστικές ενέργειες (8).
2) Παραβίαση της απαγόρευσης καταχρηστικής συμπεριφοράς η οποία λειτουργεί όχι μόνο στις πρόνοιες του άρθρου 281 Α.Κ., αλλά και επιβάλλεται από την αυστηρή διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 25 του Συντάγματος –που αφορά συμπεριφορά ιδιώτη (9), όπως είναι οι αγορές.
3) Παραβίαση της Αρχής της Δικαιολογημένης Εμπιστοσύνης σε συνδυασμό με τις διατάξεις περί προστασίας ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων (10).
4) Παραβίαση της Αρχής της Αναλογικότητας, καθόσον μια τέτοια διαδικασία υπερβαίνει το μέτρο και αντιπολιτεύεται ευθέως (κατά το μέρος αυτό) τις αξιώσεις της παρ. 1 του άρθρου 25 του Συντάγματος (11).
Οι προαναφερόμενες παραβιάσεις είναι πρόδηλες γιατί αποδεικνύεται κατά τρόπο αδιστάκτως βέβαιον ότι ο αρχικός δανειστής ικανοποιείται ακόμη και με δραματική μείωση της απαίτησης, την οποία όμως εκχωρεί προκειμένου να εισπραχθεί εις ολόκληρο από τον επόμενο δανειστή.
Τούτων δοθέντων και εάν ακόμη επιχειρηθεί αυτή η διαδικασία, σε βάρος του καταναλωτή -δανειολήπτη, με παραβιάσεις των προαναφερομένων βασικών αξιώσεων και Αρχών της έννομης τάξης, η Δικαστική Προστασία από τα Ελληνικά και Ευρωπαϊκά Δικαστήρια θα είναι απολύτως δεδομένη –και (ίσως) απρόβλεπτη για τους νέους δανειστές!.. Άλλωστε, οι δανειστές προβαίνουν σε επιθετική πράξη απροκάλυπτης κερδοσκοπίας και ως εκ τούτου αναλαμβάνουν και τον υψηλό κίνδυνο της πρακτικής αυτής. Όμως:
Με αφορμή την πρόσφατη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση 2007-2009, διαπιστώθηκαν μεταξύ των αιτίων της κρίσης οι αστοχίες των ίδιων των φορέων παροχής χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, με κυρίως αναφορά στην ασύμμετρη έκταση της διαδικασίας τιτλοποίησης των τραπεζικών απαιτήσεων, και στον υψηλό βαθμό μόχλευσης (12) (leverage) ορισμένων τραπεζών, αλλά και στη διαχείριση κινδύνου ρευστότητας των τραπεζών.
Στην περίπτωση εκχώρησης-μεταβίβασης των «κόκκινων δανείων», εάν η επιθετική πράξη των αγορών αποφέρει αντί αυξημένων κερδών, ζημίες (δηλαδή εκχώρηση της επισφάλειας!), βέβαιον είναι ότι τα funds προκειμένου να εξισορροπήσουν τις ζημίες θα ασκήσουν πιέσεις σε άλλους φορείς χρηματοπιστωτικών αγορών, και ιδιαιτέρως σε αυτούς που διαθέτουν συμμετοχές. Συνεπώς απειλείται κρίση!..
Τέλος, αξιοσημείωτα είναι και τα παρακάτω:
Μετά την κρίση της περιόδου 2007-2009, στο πλαίσιο του ευρωσυστήματος έχουν διαμορφωθεί «πυλώνες» Εποπτικών Αρχών που στοχεύουν στην αποτελεσματικότερη εποπτεία των φορέων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οι Αρχές αυτές είναι οι παρακάτω:
• Η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών («European Banking Authority», «ΕΒΑ»). (13)
• Η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών («European securities and Markets Authority», «ESMA»). (14)
• Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων («European Insurance and Occupational Pensions Authority», «EIOPA»). (15)
• Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου («European Systemic Risk Board», «ΕSRB» ή «ΕΣΣΚ»). (16) Ειδικότερα το ΕΣΣΚ στόχο του έχει την μακρο-προληπτική επίβλεψη (17) του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Οι προαναφερόμενες Αρχές σε συνδυασμό με το ESRB ή ΕΣΣΚ συγκροτούν το καλούμενο «Ευρωπαϊκό Σύστημα Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας» («European System of Financial Supervision», «ESFS» ή «ΕΣΧΕ»).
Τούτων δοθέντων, το ΕΣΧΕ έχει τη θεσμική υποχρέωση να παρέμβει (ή άλλως να προκληθεί να παρέμβει) προκειμένου να αποτραπεί όχι μόνο απρόβλεπτων διαστάσεων κοινωνική έκρηξη, αλλά και νέα περιδίνηση των αγορών!..
Σε κάθε περίπτωση όμως, εάν επιχειρηθεί παραβίαση των προαναφερόμενων βασικών Αρχών προστασίας του καταναλωτή των τραπεζικών υπηρεσιών -προϊόντων και εν προκειμένω εάν επιχειρηθεί καταχρηστική μεταβίβαση των ενυπόθηκων και μη εξυπηρετούμενων στεγαστικών δανείων, επιβάλλεται πριν επιληφθούν τα εσωτερικά και Ευρωπαϊκά Δικαστήρια, να αναλάβουν τις ευθύνες τους τόσο η Κυβέρνηση όσο και οι Ελληνικές Εποπτικές Αρχές.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1) Οι hedgers είναι αντισταθμιστές κινδύνου.
(2) Οι arbitrageurs είναι οι εξισορροπητικοί κερδοσκόποι (speculators). Arbitrage σημαίνει την εντός του αυτού χρόνου εκμετάλλευση διατοπικών διαφορών τιμής για ένα τίτλο ή προϊόν.
(3) Βλ. Δ.Παφίλας, στο NEWMONEY.GR 23/11/2013, όπου και η πληροφορία ότι η αγορά αυτή αφορά κυρίως καταναλωτικά δάνεια. Επίσης σύμφωνα με το αυτό δημοσίευμα το αμερικανικό Fund Baupost διαθέτει συμμετοχές στην Τράπεζα Πειραιώς και στον ΟΠΑΠ.
(4) Βλ. ενδεικτικώς Άρειος Πάγος 501/2003, ΝοΒ, 2003, σελ. 21-23, Άρειος Πάγος 826/2001, ΕΕΝ, 2002, σελ. 903. Η σύμβαση δε εκχώρησης είναι αναιτιώδης, όπως επίσης Νομολογεί ο Άρειος Πάγος (βλ. Άρειος Πάγος 946/2002, ΕλλΔν, 2003, σελ. 1355) Η διαδικασία αυτή προδήλως αφορά το Ενοχικό Δίκαιο -για τους μη νομικούς το δίκαιο των συναλλαγών.
(5) Βλ. Π.Ι.Μηλιαράκης, το Νομισματικό Σύστημα στα πλαίσια του Οικονομικού Δικαίου, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, 1990, σελ. 103 και επ.
(6) Βλ. Π. Ι. Μηλιαράκης, Μακροσύστημα και Ευρωσύστημα, Εκδοτικός Οίκος Α.Α. Λιβάνη, 2009, σελ. 61 και επ.
(7) Βλ. Π. Ι. Μηλιαράκης, Τραπεζικό Δίκαιο, εκδόσεις Κ. και Π. Σμπίλιας ΑΕΒΕ, 1994, σελ. 58 και επ.
(8) Βλ. Ν. 2251/1994.
(9) Βλ. Συμβούλιο της Επικρατείας: 2504/2000 και 3126/2001 –από την ύλη του Δικαστηρίου
(10) Βλ. Ν. 2472/1997, Οδηγία 95/46/Ε.Κ. και Κανονισμό (Ε.Κ.) αριθμ. 45/2001 της 18/12/2000
(11) Βλ. G.De Burca, “The Principle of Proportionality and Its Application in EC Law,” 13 Y.B. Eur. L. 105, 1993, N.Emiliou, The Principle of Proportionality in European Law: A Comparative Study, London: Kluwer Law International, 1996, T.Franck, “On Proportionality of Countermeasures in International Law,” 102 Am. J.Int’l L. 715, 2008, G. Hallet, Greater Good: The Case for Proportionalism, Washington, DC: Georgetown University Press, 1995, L. Hoffman, “The Influence of the European Principle of Proportionality upon UK Law,” in E. Ellis (ed.), The Principle of Proportionality in the Laws of Europe, Portland, OR: Hart Publishing, 1999.
(12) Για το μη ειδικό, μόχλευση (leverage) γενικώς σημαίνει μη επαρκή ίδια κεφάλαια και υψηλό δανεισμό σε σχέση με το ενεργητικό. (Βλ. αντί πολλών G.Brown, Beyond the Crash, Overcoming the first crisis of Globalisation, Simon & Schuster UK LtD, 2010, σελ. 47, 71, 83 και επ., 110 και επ.)
(13) Βλ. Κανονισμό (ΕΚ) 1093/2010
(14) Βλ. Κανονισμό (ΕΚ) 1094/2010
(15) Βλ. Κανονισμό (ΕΚ) 1095/2010
(16) Βλ. Κανονισμό (ΕΚ) 1092/2010
(17) Βλ. ετήσια έκθεση του ΕΣΣΚ, Ιούλιος 2013. Προλογίζει ο Mario Draghi.
Το άρθρο δημοσιεύεται στο Περιοδικό “ΕΠΙΚΑΙΡΑ”
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ APP
