Ο Δημοσθένης Δαββέτας ταξιδεύει στην Μόσχα. Στην σύγχρονη της εκδοχής της, βλέπει για τη Ρωσία τρία πρόσωπα. Την ορθόδοξη παράδοση, το κομμουνιστικό παρελθόν και την τεχνολογία. Ο καπιταλισμός ρωσικού τύπου, δεν αρνείται τα καταναλωτικά αγαθά, ούτε όμως και την εθνική ταυτότητα.
Βγαίνω από το αεροδρόμιο της Μόσχας και παίρνοντας ταξί για να πάω στο ξενοδοχείο μου. Παρατηρώ ότι ταξίμετρο. Ο οδηγός δεν μιλά αγγλικά. Ξαναπήρα ταξί και τις επόμενες μέρες. Η ίδια κατάσταση. Την τιμή που θα πλήρωνα, όπως έμαθα αργότερα, έπρεπε να την διαπραγματευτώ με τον οδηγό εξ αρχής. Σε μένα, σίγουρα πολυταξιδεμένο, αλλά υποστηρικτή των θεσμικών κανόνων, η όλη ατμόσφαιρα θύμιζε ανατολίτικο παζάρι. Και οφείλω να ομολογήσω ότι με ενοχλούσε.
Ρωσία ως τριχοτομημένο πρόσωπο
Είναι όμως η Ρωσία μόνο Ανατολή;
Οι επόμενες μέρες της εξαήμερης παραμονής μου με διαφώτισαν καλύτερα. Ήμουν καλεσμένος του Πανεπιστημίου και πολιτικών φίλων σε ένα σημαντικό διεθνές συνέδριο για τον «αφηρημένο εξπρεσιονισμό στην Τέχνη». Έτσι μου δόθηκε η δυνατότητα να γνωρίσω πρόσωπα και καταστάσεις. Αυτά με κάνανε να σκεφτώ πως αν ζωγράφιζα την Ρωσία ως πρόσωπο, θα το έκανα τριχοτομημένο.
Γιατί η ρωσική ταυτότητα είναι τριπλή. Και εξηγούμαι: Η ρωσική τριαδική ταυτότητα αποτελείται από τα εξής μέρη:
1. Η ορθόδοξος παράδοση και θρησκεία.
2. Το κομμουνιστικό και πολιτιστικό παρελθόν και
3. Το καινοτόμο τεχνολογικά σύγχρονο παρόν.
Αν πάει κάποιος στην κόκκινη πλατεία, θα δει να συνυπάρχουν φυσιολογικά τα ανωτέρω τρία χαρακτηριστικά.
Η κόκκινη πλατεία, σύμβολο της κομμουνιστικής ιστορίας, ισορροπεί θαυμάσια με την εκκλησία του Αγίου Βασιλείου που χτίστηκε τον 16ο αιώνα από τον Ιβάν τον Τρομερό, με το τείχος του Κρεμλίνου, σύμβολο της δύναμης της ρώσικης πολιτικής ηγεσίας και τα σύγχρονα πολυκαταστήματα, τα φωτισμένα, όπως στην Δύση.
Πρώτο πρόσωπο: Ορθόδοξη παράδοση
Για την πρώτη περίπτωση: Όλα κινούνται γύρω από την Ορθοδοξία στη Ρωσία. Ή, για να το πω λίγο διαφορετικά. Οι Ρώσοι δεν παύουν ανά πάσα στιγμή να διαλαλούν υπερήφανα την ορθόδοξη ταυτότητά τους. Μιλούν για τη θρησκεία με σεβασμό. Αλλά και με μία εντυπωσιακή αυτοπεποίθηση. Τα εκκλησιαστικά ζητήματα τους αφορούν άμεσα. Τις μέρες π.χ. που ήμουνα εκεί, υπήρξε αυτή η διένεξη της εκκλησίας της Μόσχας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο για την Εκκλησία της Ουκρανίας. Το θέμα είχε γίνει αντικείμενο κεντρικής συζήτησης. Όχι μόνο στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αλλά και στις καθημερινές κουβέντες των πολιτών. Παρευρέθηκα ουκ ολίγες φορές σε παρέες που δεν σταματούσαν να μιλούν για αυτό το ζήτημα.
Ανεξάρτητα από τις θέσεις που μπορούσε να πάρει κάποιος, το όλο ζήτημα έμοιαζε να τους αφορά. Συζητούν για τα θρησκευτικά προβλήματα όπως μιλούν για τα πολιτικά. Στη συνείδησή τους, θρησκεία και πολιτική συνυπάρχουν. Δίχως τον εξωστρεφή φανατισμό των μουσουλμάνων, δεν παύουν να έχουν πάθος. Και να στηρίζουν ένθερμα την ορθοδοξία και τις θρησκευτικές τους ρίζες. Υπάρχει μια ιερότητα, σοβαρότητα και βαθύς σεβασμός στα λόγια και τις κινήσεις τους όταν η συζήτηση πάει στη θρησκεία.
Όσο βέβαια εντυπωσιακό μοιάζει το γεγονός του αδιαχώριστου θρησκείας και πολιτικής, άλλο τόσο είναι ευνόητο ότι η πολιτική ηγεσία εκμεταλλεύεται τα θρησκευτικά ζητήματα προς όφελός της. Ταυτίζει το εθνικό με το θρησκευτικό στοιχείο και τα χρησιμοποιεί για δικούς της στρατηγικούς στόχους. Ανεξάρτητα όμως απ’ αυτό το μόλις αναφερθέν σχόλιό μου, είναι άκρως μεγαλόπρεπα τα μοναστήρια κι οι εκκλησίες στη Μόσχα. Κι ο κόσμος που εκκλησιάζεται εκπέμπει ένα μεγάλο βαθμό πίστης και σεβασμού προς τα θεσμικά τελετουργικά της εκκλησίας. Είναι αδιανόητο στη σημερινή εποχή να φανταστεί κάποιος τον Πούτιν ή κάποιο μέρος της πολιτικής εξουσίας να μην φανερώνει με την πρώτη ευκαιρία την άρρηκτη κι αρμονική σχέση του με την θρησκευτική ιεραρχία.
Δεύτερο πρόσωπο: το κομμουνιστικό παρελθόν
Για την δεύτερη περίπτωση: Όσο και να θεωρεί η πλειοψηφία των Ρώσων ότι ο κομμουνισμός είναι πια παρελθόν και μάλιστα ανεπίστρεπτο, άλλο τόσο τον θεωρούν αναπόσπαστο μέρος της Ιστορίας τους. Υπάρχει μια ιστορική ενότητα στην ρωσική συνείδηση. Και αυτό τους κάνει να νοιώθουν ενωμένοι και δυνατοί. Τους κάνει να αμύνονται δυναμικά και ανυποχώρητα σε ό,τι ακόμα και ενδεχόμενα θα μπορούσε ν’ απειλήσει αυτή την ταυτοτική τους διάσταση. Μια βόλτα στην πανέμορφη Μόσχα, με τα παραδοσιακά, αλλά και τα υπερμοντέρνα κτίρια να υπάρχουν ισορροπημένα μεταξύ τους, θα μας δείξει ότι τίποτα από το κομμουνιστικό παρελθόν της Ρωσίας δεν έχει καταστραφεί. Δεν το προβάλλουν ιδιαίτερα. Αλλά εντούτοις δεν το αρνιούνται. Δεν το καταστρέφουν. Το θεωρούν μέρος της πολιτισμικής τους ιστορίας. Μπορείτε να δείτε σύμβολα του κομμουνιστικού παρελθόντος δίπλα σε αγάλματα μεγάλων ποιητών, συγγραφέων, χορευτών, θεατρικών δραματουργών κ.τ.λ.
Σεβαστός ο πολιτισμός
Ο πολιτισμός είναι κάτι το χαρακτηριστικό για τους Ρώσους και την ηγεσία τους. Και περιλαμβάνει το σύνολο των κορυφαίων και ουσιαστικών στιγμών της Ιστορίας τους. Τα αγάλματα των παγκοσμίων γνωστών Πούσκιν, Τολστόι, Μαγιακόφσκι, Τσέχοφ, Προκόφιεφ κ.τ.λ. πρωτοστατούν στις πλατείες, το μετρό ή τους δρόμους της Μόσχας. Υπάρχει μια αίσθηση δοξαστική και μνημειώδης των Ρώσων για το ιστορικό παρελθόν τους και τις πολιτιστικές τους αξίες. Θέλουν και ξέρουν να τις διατηρούν μεγαλειώδεις κι επιβλητικές. Το μαξιμαλιστικό στοιχείο που τους διακρίνει, που ένας Δυτικός θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει ως κιτς, στους ίδιους μοιάζει ως φυσική προέκταση του ταυτοτικού και πολιτισμικού χαρακτήρα τους.
Αυτό το μεγαλοπρεπές και μεγαλεπήβολο τους κάνει να είναι υπερήφανοι. Να μην έχουν κανένα κόμπλεξ ή ενοχή για την περηφάνεια τους. Να είναι ενωμένοι. Να πιστεύουν ότι έχουν κάποια αποστολή στον κόσμο και την Ιστορία. Κοντολογίς να συμπεριφέρονται, στο ιστορικό πλαίσιο, σαν οι νόμιμοι κληρονόμοι του Βυζαντινού Πολιτισμού. Έχουν «υιοθετήσει» το Βυζάντιο και την Ορθοδοξία ως φυσική προέκταση του εαυτού τους. Με όλες τις αρνητικές ή θετικές συνέπειες που μπορεί να έχει ένα τέτοιο γεγονός.
Διατηρούν δε τη στρατηγική του ολιγομίλητου και ελάχιστα αποκαλυπτικού όταν μιλούν για τα σχέδιά τους. Και δεν θέλουν να φανερώνονται εύκολα. Αυτός ο συνδυασμός των παραπάνω χαρακτηριστικών τους, τους κάνει συχνά επικίνδυνα γοητευτικούς. Σε αυτό εμείς οι Έλληνες δεν ταιριάζουμε. Δεν ξέρουμε να αυτοπροστατευόμαστε. Να προστατέψουμε ταυτοτικά και ενιαία την ιστορία μας ως ένα οργανικό πολιτισμικό σώμα από την αρχαιότητα ως σήμερα.
Τρίτο πρόσωπο: Καινοτομία, τεχνολογία
Για την τρίτη περίπτωση: Θέλουν να είναι παρόντες στη σύγχρονη καινοτομική εξέλιξη της τεχνολογίας. Θέλουν να είναι πρωταγωνιστές. Όχι μόνο δεν φοβούνται την τεχνολογική έρευνα. Αλλά συμμετέχουν ανταγωνιστικά σε αυτό που ονομάζεται τεχνολογικός ενθουσιασμός. Υπάρχουν υψηλά κονδύλια για την έρευνα. Είναι ανοιχτοί στη δημιουργία ερευνητικών κέντρων με διεθνείς προεκτάσεις.
Άλλωστε, το είδα και εγώ προσωπικά. Σε οτιδήποτε τους πρότεινα στα πλαίσια της συνεργασίας μας που αφορούσε στην ερευνητική εξέλιξη, ήταν θετικοί. Συνεχίζουν να ανταγωνίζονται σε αυτό τους Αμερικανούς. Ακόμα και αν θεωρητικά ο Ψυχρός Πόλεμος έχει τελειώσει, μέσα τους υπάρχει ακόμα σαν δεύτερη φύση. Είναι δύσπιστοι σε κάθε τι δυτικό. Αλλά ταυτόχρονα το θέλουν για να το ξεπεράσουν και να το κάνουν καλύτερα. Δεν έχουν αυτόν τον μικροαστικό αγροτικής κουλτούρας νεοκαπιταλισμό των Κινέζων.
Καπιταλισμός ρωσικού τύπου
Αντίθετα, έχουν ή προσπαθούν να έχουν τον ρώσικο καπιταλισμό. Μια προσπάθεια συνταιριάσματος καταναλωτικής και ποιοτικής κοινωνίας. Αυτός είναι ο στόχος τους κι ας μην τον πετυχαίνουν πάντα. Γιατί συνυπάρχουν ζάμπλουτοι και άκρως φτωχοί στην Ρωσία. Γιατί η ελευθερία της αγοράς δεν έχει τις πραγματικές δομές μιας δυτικής καπιταλιστική βιομηχανικής κοινωνίας. Και το γεγονός αυτό οξύνει τις αντιθέσει πλουσίων και φτωχών. Οι ολιγάρχες είναι κυρίαρχοι στην Ρωσία. Και προστατεύονται από το Κρεμλίνο που τους χρησιμοποιεί και για την δίκη του εξουσία.
Όμως στο μυαλό των Ρώσων κυριαρχεί η παρακάτω αντίληψη.
Θέλουν όλα τα καλά του καπιταλισμού στον δικό τους ρυθμό. Που δεν θέλει να ξεχάσει την ευζωία. Τον χρόνο για διασκέδαση και ευχαρίστηση. Παρότι έχουν πάρει επίσης αρκετά στοιχεία από την δυτική λειτουργία των θεσμών, το ιδιαίτερό τους γνώρισμα είναι το ότι έχουν στην κουλτούρα τους την λατρεία του ηγέτη. Θέλουν να έχουν έναν «οδηγό», που να τον πιστεύουν και να προβάλλουν πάνω του πολλά από τα όνειρά τους.
Παρών ένας πατερούλης
Ο «πατερούλης» είναι πάντα παρών στη Ρωσία. Σε κάθε μορφή της καθημερινότητας τους. Και είναι μέρος της πολιτισμικής τους νοοτροπίας. Θέλουν να είναι πολίτες του κόσμου. Να συμμετέχουν στο διεθνές οικονομικό, γεωπολιτικό και ερευνητικό παιχνίδι ως πρωταγωνιστές.
Όμως ταυτόχρονα δεν θέλουν να χάσουν ίχνος από την εθνική τους υπερηφάνεια και ρίζα. Και απ’ ό,τι διαπίστωσα, το υποστηρίζουν οι περισσότεροι. Υπάρχει σε αυτό το ζήτημα μια συλλογική πλειοψηφία. Υπάρχει ένα ταυτοτικό γνώρισμα. Αυτές οι έξι μέρες που έζησα στη Μόσχα και σε συνδυασμό με το προηγούμενο ταξίδι μου στην Αγία Πετρούπολη μου έδωσαν την εξής βεβαιότητα: Οι Ρώσοι αγαπούν τον ιστορικό, πολιτισμικό και σύγχρονο εαυτό τους. Και θέλουν να τον καλλιεργήσουν έχοντας την βεβαιότητα ότι είναι πρωταγωνιστές.
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ APP
