Τον Απρίλιο του 2014, ο γνωστός φυσικός και πανεπιστημιακός δάσκαλος κ. Στέφανος Τραχανάς εξέδωσε ένα αρκετά ενδιαφέρον βιβλίο με τον τίτλο «Το φάντασμα της όπερας». Το βιβλίο αναρωτιέται γιατί αρνούμαστε να φέρουμε τον θεμελιώδη αντιδογματισμό και τον υγιή σκεπτικισμό της επιστήμης στο προσκήνιο. Προτιμάμε να καταχωνιάζουμε στα υπόγεια το αληθινό πρόσωπο της επιστήμης, αν και σε αυτή οφείλουμε την υλική ευημερία που απολαμβάνουμε.
Στις 30 του Μάη έγινε η επίσημη παρουσίαση του βιβλίου στην αίθουσα «Ανδρόγεω» του δήμου Ηρακλείου. Ομιλητές, εκτός από το συγγραφέα, ήταν ένας φιλόλογος και ένας βιολόγος. Παραλείπω τα ονόματα για δυο λόγους: Πρώτον, ενδιαφέρουν οι απόψεις και όχι τα πρόσωπα και δεύτερον οι σκέψεις που θα ακολουθήσουν έχουν στοιχεία και από τις παρεμβάσεις μελών του ακροατηρίου, τους οποίους δεν γνωρίζω.
[quote text_size=”small”]
Στην παρουσίαση ακούστηκαν πολύ ενδιαφέροντα πράγματα και κυρίως τονίστηκε με γλαφυρότητα η απαράδεκτη για την πρόοδο, τη γνώση και τον πολιτισμό τάση αρκετών να καταπίνουν αμάσητα όσα αντιεπιστημονικά και έωλα αιωρούνται στο ανθρώπινο διανοητικό σύμπαν.
[/quote]
Α) Σε κάθε ευκαιρία τονιζόταν η παντοδυναμία των θετικών επιστημών για την πρόοδο του ανθρώπου και η ανυπέρβλητη ισχύς του πειράματος ως απόδειξης. Νομίζω ότι ήταν πολύ εύστοχη η παρατήρηση ενός ψυχολόγου από το ακροατήριο ότι είναι άλλο να πειραματίζεσαι με ένα ηλεκτρόνιο στο εργαστήριο και άλλο με μια ανθρώπινη ψυχή. Στη δεύτερη περίπτωση υπάρχουν ορισμένες ηθικές δικλείδες που απουσιάζουν στην πρώτη, καθώς πρόκειται για τη ζωή εκεί έξω.
Β) Ακούστηκε η – ακατανόητη για εμένα – άποψη ότι η επιστήμη με τα πορίσματά της, θα έπρεπε να αποτελεί τη μόνη ηθική πρόταση διαβίωσης. Μου ακούγεται ως μια αποχρώσα έννοια ολοκληρωτισμού, η οποία μάλιστα έρχεται σε αντίθεση με μια αποστροφή του οπισθόφυλλου του βιβλίου για «το ηθικό περιεχόμενο που ενυπάρχει στην επιστημονική μέθοδο καθ’ εαυτήν: το δικαίωμα να αμφιβάλλεις έλλογα και η υποχρέωση να σκέφτεσαι ελεύθερα, αναγνωρίζοντας ως μόνη αυθεντία την εμπειρική πραγματικότητα». Ελεύθερη σκέψη είναι μόνο ό,τι υποδεικνύεται από την επιστήμη; Εμπειρική πραγματικότητα είναι μόνο ό,τι αποδεικνύεται πειραματικά;
Γ) Αναζητώντας οι ομιλητές την ευθύνη που δεν εισχωρεί η αληθινή επιστήμη στις απλές κοινωνικές δομές απέδωσαν το μερίδιο του λέοντος στον κρατικό επεμβατισμό ή στην κρατική αδιαφορία και στην παιδεία, τονίζοντας κυρίως την ευθύνη της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Όσοι έχουμε τελειώσει ένα Πανεπιστήμιο γνωρίζουμε από πρώτο χέρι το αν έχουν ευθύνη ή όχι οι τριτοβάθμιοι. Μεγάλη κουβέντα αυτή…
Δ) Ένας εκ των ομιλητών πρόβαλε την άποψη του Jacques Monod ότι το μόνο φως είναι το βασίλειο της γνώσης και το μόνο σκοτάδι είναι το βασίλειο της άγνοιας. Με αποφθεγματικό τρόπο ο Monod διακήρυξε ότι πλέον δεν υπάρχουν τα αγωνιώδη υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου, τα οποία και χαρακτηρίζονται ως η παιδική ασθένεια του πολιτισμού μας. Και ρωτώ: Με ποια επιστημονική – πειραματική μέθοδο φτάνουμε στα παραπάνω συμπεράσματα; Πώς αποφαίνεται αυθεντικά για υπόθεση, όπου δεν μπορεί να εφαρμόσει ορθολογική και πειραματική μέθοδο; Μου φάνηκε τραγικά αυτοαναιρετική η θέση του ομιλητή ότι ο Monod «δυστυχώς, έφυγε από τη ζωή νωρίς» (1910-1976). Τι θέση έχει η «δύσκολη τύχη» στο θάνατο που θα έπρεπε να είναι η επιβεβαίωση μιας επιστημονικά δοσμένης αναγκαιότητας, με βάση και το διάσημο βιβλίο του επιστήμονα;
Ε) Μού δόθηκε η εντύπωση ότι γενικά οι ομιλητές δεν έχουν διάθεση να συνδιαλεχθούν με τη θεολογία σε ζητήματα, όπως η θεωρία της εξέλιξης. Είναι βέβαια αμφίβολο εάν προσδίδουν οποιαδήποτε επιστημονική βάση στη θεολογία. Από άλλες παρέες και συζητήσεις (και όχι από την παρουσίαση αυτού του βιβλίου) έχω την εμπειρία ότι οι περισσότεροι ένθερμοι οπαδοί του ορθού λόγου έχουν πλήρη σύγχυση μεταξύ θρησκείας, θρησκόληπτης ιδεολογίας και θεολογίας. Θεωρούν ότι ο ιεροκήρυκας του 18ου αιώνα και η σταυροκοπούμενη θεία είναι τα αντιπροσωπευτικά δείγματα αυτής της θεολογίας. Προφανώς, αγνοούν ότι ο Μέγας Βασίλειος για παράδειγμα, στην Ομιλία του εις την Εξαήμερον (από τον 4ο αιώνα μ.Χ.) αναφέρεται στην εξελικτική διαδικασία της Δημιουργίας. Προφανώς, καταδικάζουν συλλήβδην τη θεολογία στο όνομα του δογματισμού της διοίκησης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, αλλά μάλλον δεν έσκυψαν στην πιθανότητα η θεολογία αυτή κάτι να έδωσε σε εκπροσώπους του ορθού λόγου και της επιστήμης, οι οποίοι είχαν στενή σχέση (και λόγω ιδιότητας) με αυτή. Ενδεικτικά, αναφέρω: Δαρβίνος, Κοπέρνικος, Μέντελ, Ευγένιος Βούλγαρης.
Στ) Οι ομιλητές μιλούσαν εναντίον των δογμάτων πάσης φύσεως, με χρωστούμενη απάντηση στην ερώτηση «ποια είναι η θέση των αξιωμάτων στις φυσικές επιστήμες». Και με την παρατήρηση ότι η τελευταία φράση του οπισθόφυλλου του βιβλίου ότι η μόνη αυθεντία είναι η εμπειρική πραγματικότητα είναι η απόλυτη επιβεβαίωση της δογματικής παράδοσης της Εκκλησίας. Η οποία και διατύπωσε ως δόγμα ό,τι ζούσε και ζει εμπειρικά. «Ὅ ἀκηκόαμεν, ὅ ἑωράκαμεν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡμῶν, ὅ ἐθεασάμεθα καί αἱ χεῖρες ἡμῶν ἐψηλάφησαν, περί τοῦ λόγου τῆς ζωῆς» (Α΄ Ιωαν. 1,1). Μεγάλη συζήτηση κι αυτή….