Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα βραδιά οργανώνεται την Πέμπτη 31 Μαϊου 2012 στις 21.00 μ.μ στον Ιανό (Σταδίου 24) με αφιέρωμα στον στιχουργό Ηλία Κατσούλη.
Τραγουδούν οι: Πίτσα Παπαδοπούλου, Κώστας Μάντζιος, Γεωργία Γρηγοριάδου, Αλέξανδρος Εμμανουϊλίδης , με τη συμμετοχή του Πέτρου Θαλασσινού.
Στην ορχήστρα οι : Κώστας Μιχαλάκης (κιθάρες , μπαγλαμάς, μαντολίνο), Αρετή Κοκκίνου (κλασσική, ακουστική, 12χορδη κιθάρα), Μαρία Νίττη (ακκορντεόν) Θανάσης Γεωργάρας(μπουζούκι, τζουράς), Θανάσης Σοφράς (κοντραμπάσο), Σπύρος Κουρκουνάκης (μουσική επιμέλεια, πιάνο)
Ηλίας Κατσούλης
ένα μεγάλο παιδί
Είχα δώσει ως τίτλο του κειμένου που θα σας διαβάσω που – επί τη ευκαιρία – αφιερώνω σε όλους τους συναδέλφους στιχουργούς, αλλά και αυτούς που τους τιμούν όσοι τους τραγουδούν, το στίχο από ένα ποίημα του Γιόζεφ Ελιγιά.
‘‘ Έλα και σκύψε να σου πω τα μυστικά του τραγουδιού’’
’Όμως, όσο και αν έψαξα, δεν βρήκα τα μυστικά του τραγουδιού και φοβάμαι ότι δεν θα τα βρω ποτέ, αφού είναι καλά κρυμμένα στην καρδιά του καθενός, ανάλογα με τα τραγούδια που αγαπάει. Έτσι, κατέληξα στον πεζότατο, αλλά απολύτως σαφή τίτλο:
‘‘Η ζωή και οι περιπέτειες ενός ταπεινού στιχουργού’’
– – – – – – – – – – –
Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε ο Ηλίας Κατσούλης την εναρκτήρια ομιλία του σε μια σειρά παραστάσεων αφιερωμένων στους στιχουργούς του ελληνικού τραγουδιού. Από αυτές λίγες τις λέξεις και μόνο διακρίνεται ευκρινώς η αγάπη του για το τραγούδι και τους ανθρώπους του. Μπορούμε επίσης να καταλάβουμε ότι οι θεράποντες των τεχνών, και πολύ περισσότερο του τραγουδιού, που είναι η πιο εύκολα διαδόσιμη μορφή τέχνης, πρέπει να τοποθετούμε τον εαυτό μας πίσω από το αντικείμενο μας και όχι στην μπροστινή και περίοπτη θέση. Ο Ηλίας, φίλος και συνεργάτης όλων μας, ήταν εκπαιδευτικός, καθηγητής φιλόλογος, αλλά διόλου φιλολογίζων. Γι’ αυτό ας μπούμε κατ’ ευθείαν στο θέμα μας.
Όταν γράφεις για κάποιον που έχει φύγει και τον έχουμε χάσει κινδυνεύεις από δύο πράγματα: πρώτον, να κάνεις υμνολόγιο, να γράψεις για ιδιότητες του εκλιπόντος ανύπαρκτες και δεύτερον, να μιλήσεις περισσότερο για σένα παρά γι’ αυτόν. Θα προσπαθήσω να αποφύγω και τα δύο.
Παρ’ όλο που σαν όλους μας ο Ηλίας είχε και ελαττώματα, όπως το ασταμάτητο κάπνισμα, όσο και να ψάξω, δυσκολεύομαι να του βρω ουσιώδη μειονεκτήματα στη συμπεριφορά του προς τους δικούς του ανθρώπους. Ο χώρος μας είναι γεμάτος από περίεργους και ιδιότυπους χαρακτήρες, για να μην πω τίποτε πιο βαρύ, και ανάλογες συμπεριφορές. Ο Ηλίας όμως είχε πολλές σπάνιες ιδιότητες, μερικές από τις οποίες έκαναν ‘‘κακό’’ μόνο στον ίδιο του τον εαυτό. Θα αναφερθώ εδώ σε δύο από αυτές. Η μία είναι η παροιμιώδης δοτικότητα και γενναιοδωρία του. Δεν μπορούσε να πει όχι, να αρνηθεί ο,τιδήποτε σε κάποιον, έστω και άγνωστό του. Η δεύτερη, η απέραντη προσωπική του ευαισθησία, μου αποκαλύφθηκε πλήρως στη συνεργασία μας για την έκδοση του βιβλίου με τους στίχους του, όταν έζησα την αγωνία του να μην ‘‘ρίξει’’ κανέναν από τους συνεργάτες του, αυτούς με τους οποίους είχε γράψει τόσο όμορφα και αγαπησιάρικα τραγούδια. Άλλες φορές πάλι παραπονιόταν ο ίδιος, στην προσπάθεια του να μην αφήσει κανέναν παραπονεμένο. Πήγαινε παντού όπου τον καλούσαν, σε εκδηλώσεις, βραδιές και παρουσιάσεις κάθε είδους ακόμα κι όταν δεν το ήθελε ή δεν μπορούσε ή βαριότανε. Πάντα γκρίνιαζε γιατί έπρεπε να γράψει ένα κείμενο για τον τάδε ή να μιλήσει κάπου για τον δείνα, αλλά από την άλλη μεριά πάντα ανταποκρινόταν, σχεδόν χωρίς καμμιά εξαίρεση.
Θα ήθελα να αναφέρω και ένα άλλο περιστατικό στο οποίο ήμουν κατά τύχη παρών, κι αυτό γιατί με είχε ειδοποιήσει κάποιος κοινός γνωστός. Όταν πλησίαζε ο καιρός να συνταξιοδοτηθεί από τη δουλειά του (λέξη κι αυτή!), οι μαθητές του ετοίμασαν μια γιορτή, ξέρετε, από αυτές που ο ένας νομίζει πως ο άλλος δεν ξέρει περί τίνος πρόκειται και ο άλλος κάνει ότι δεν ξέρει. Τα παιδιά, που συνήθως ψάχνουν στους δασκάλους τους τα ελαττώματα και τυχόν τικ ή συνήθειες τους για να τις τονίσουν, είχαν ετοιμάσει ένα τεράστιο πανό-γελοιογραφία, είχαν φωνάξει παλιούς αγαπημένους του μαθητές και τον Παντελή Θαλασσινό, ο οποίος κατέφθασε με την κιθάρα του και απ’ όσο θυμάμαι είχε πάρα πολύ τρακ, όσο περίεργο κι αν σας φαίνεται, και έστησαν από το τίποτα μια βραδιά που ήταν τόσο αγαπησιάρικη όσο και ο άνθρωπος στον οποίο ήταν αφιερωμένη. Παρ’ όλο που οι πάντες γνωρίζαμε τι περίπου θα ακολουθήσει, η συγκίνηση όλων μας περίσσευε. Θα τολμούσα να πω ότι τη βραδιά εκείνη ήταν που τον είδα περισσότερο συγκινημένο από οποτεδήποτε άλλοτε.
Ας μπούμε όμως και σε κάποιες τεχνικές λεπτομέρειες. Ο στίχος του τραγουδιού, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να περιέχει απαραιτήτως τρία πράγματα: θέμα, εικόνες και λεξιλόγιο. Από τα τραγούδια που θα σας παίξουμε σήμερα, είναι πασιφανέστατο το πόσο ο – υπενθυμίζω, φιλόλογος – Ηλίας φρόντιζε αυτές τις τρεις παραμέτρους όταν έγραφε στίχους για κάποιο τραγούδι. Τα θέματά του τα αντλούσε από τον τεράστιο κήπο των γνώσεών του, τον οποίο φρόντιζε να καλλιεργεί με το διαρκές και αδιάκοπο διάβασμα. Ενώ δεν είχε ταξιδέψει πολύ – δεν είχε καν αυτοκίνητο -, με τα μάτια της φαντασίας έγραφε για μέρη που δεν είχε επισκεφθεί ποτέ. Επίσης έγραφε για πρόσωπα που δεν είχε ποτέ γνωρίσει από κοντά, μυθικά και ταυτόχρονα ανθρώπινα, γήινα, διπλανά μας, τα οποία προσέγγιζε με το ακαταμάχητο όπλο της αγάπης και της ευαισθησίας του. Δεδομένο ήταν το (και στιχουργικό) ενδιαφέρον του για τους παρίες, τους απόκληρους και τους παντοειδώς βασανισμένους του κόσμου τούτου. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της γραφής του, που πιστεύω ότι αποτυπώνεται στο σημερινό μας πρόγραμμα, είναι ο λυρισμός του. Πιστεύω ότι τα καλύτερα τραγούδια του Ηλία είναι αυτά που εμπεριέχουν τον πλούτο των συναισθημάτων του, υλοποιημένο με έναν αντίστοιχο εκφραστικό και νοηματικό πλούτο. Είναι πολύ δύσκολο να βρεις τραγούδια που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ‘‘αιχμηρά’’, που να έχουν μια οξύτητα νοημάτων και εκφράσεων, παρ’ όλα αυτά στο σύνολο του έργου του δείχνει να μην ξεχνάει τίποτα, έχει γράψει σχεδόν για τα πάντα. Όσο για τις εικόνες που περιέχονται στους στίχους του, είναι τόσο παραστατικές που νομίζεις ότι όσα περιγράφει συμβαίνουν μπροστά στα μάτια σου ακριβώς εκείνη την ώρα. Για το λεξιλόγιό του δεν νομίζω πως χρειάζεται να γράψω κάτι ειδικότερο, είναι εμφανέστατος ο γλωσσικός του πλούτος, που εκφράζεται και δομικά, με την αφθονία διαφορετικών στιχοπλοκιών και ιδιαίτερα ευρηματικές ομοιοκαταληξίες.
Εκτός των άλλων, ο Ηλίας είχε μία τρομερή συνέπεια στις συνεργασίες του. Από το 1984, που εμφανίζεται στη δισκογραφία (σε ηλικία 44 χρόνων, παρακαλώ!) με δυο τραγούδια του Νίκου Τάτση, δίνει το στίγμα του (με το καλημέρα συναντάμε την καταπληκτική ρίμα τραγούδια-πρελούδια). Ακολουθούν οι συνεργασίες του με τον Παντελή Θαλασσινό, τον Τάσο Γκρους και τον Γιώργο Αρσενίδη, συνεργασίες διόλου ευκαιριακές, που άντεξαν σε βάθος χρόνου. Τα τελευταία χρόνια, εκτός από τα τραγούδια που έδινε σε όποιον κι αν του ζητούσε (κάπως έτσι βρέθηκα κι εγώ με τόσα τραγούδια του στα χέρια μου), έκανε αρκετές νέες συνεργασίες σε ολοκληρωμένες θεματικές ενότητες, όπως με τον Νότη Μαυρουδή και τον Γιώργο Τζώρτζη. Εάν δεν αναφέρω και κάποιους άλλους είναι θέμα χώρου ή ποσοτικής έκτασης της συνεργασίας και ζητώ προκαταβολικά τη συγγνώμη τους.
Καταλήγοντας, θέλω να πω ότι ο Ηλίας ήταν δάσκαλος με όλη τη σημασία της λέξης, αλλά κυρίως ήταν μέχρι τέλους ένα μεγάλο παιδί. Γελούσε σαν παιδί, χαιρόταν σαν παιδί, παραπονιόταν σαν παιδί, νομίζω πως η παιδικότητα ήταν το κύριο χαρακτηριστικό του. Κάτι που νομίζω ότι ο ίδιος θα ήθελε να αναφερθεί, ήταν η αγάπη του για την ΑΕΚ και το ποδόσφαιρο γενικότερα. Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε τους καλλιτέχνες ανθρώπους εκτός του κόσμου τούτου. Αυτό φυσικά πάμπολλες φορές συμβαίνει, αλλά στην τέχνη του τραγουδιού, που έχει αυτή την αμεσότητα, η έλλειψη επαφής με τα όσα συμβαίνουν στο κόσμο αφαιρεί από την λειτουργικότητα. Εν κατακλείδι φρονώ ότι, αν του μοιάζαμε περισσότερο, ο κόσμος γύρω μας θα ’ταν πολύ πιο όμορφος.
Σπ.Κουρ.
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ APP
