ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΦΑΣΙΣΜΟ

Μοίρασε το

Γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1880 το κίνημα fin-de-siècle (“τέλος του αιώνα”) έκανε την εμφάνισή του. Το κίνημα αυτό έβλεπε την έως τότε κοινωνία να βρίσκεται σε κρίση και να χρειάζεται μια ολοκληρωτική λύση. Ταυτοχρόνως αναγνώριζε την κοινωνική και πολιτική συλλογικότητα ως σημαντικότερη από τον ατομικισμό και τον ορθολογισμό. Τέλος, καταδίκαζε τον ορθολογιστικό ατομικισμό της φιλελεύθερης κοινωνίας και τη διάλυση των κοινωνικών σχέσεων στην αστική κοινωνία. Έβλεπαν την κοινωνία τους ως μια μετριότητα βουτηγμένη στον υλισμό, την αστάθεια, και τη διαφθορά. Ο κοινωνικός χώρος των μεγάλων πόλεων κατηγορούνταν ότι ήταν η έδρα ανθρώπων που κινούνταν από ζωώδη ένστικτα.

Το κίνημα αυτό στηρίχτηκε ιδεολογικά σε διάφορα ρεύματα που κινούνταν εκείνη την εποχή τα οποία σε αρκετά σημεία ήταν αντικρουόμενα ή και άσχετα μεταξύ τους, από τον Κοινωνικό Δαρβινισμό και τον φυλετισμό του Arthur de Gobineau μέχρι τον Niezche και τον Bergson. Με την εμφάνιση της Δαρβινικής Θεωρίας της Εξέλιξης προέκυψε η θεωρητική διατύπωση ότι η εξέλιξη ενδεχομένως οδηγεί στην παρακμή.  Οι υπερασπιστές αυτών των θεωριών υποστήριξαν στη βάση του Κοινωνικού Δαρβινισμού ότι η παρακμή της τότε δυτικής κοινωνίας ήταν το αποτέλεσμα της σύγχρονης ζωής, συμπεριλαμβανομένης της αστικοποίησης και της επιβίωση των λιγότερο δυνατών (καθώς ο σύγχρονος πολιτισμός, κατά την άποψή τους, έδινε υπερβολική έμφαση στην ισότητα, την ατομικιστική ανομία και την απειθαρχία).  Όλη αυτή η σχεδόν συνωμοτική θεωρία περί παρακμής θα βρει το θεωρητικό της αποτύπωμα στο έργο Degeneration («Εκφυλισμός») του Max Nordau –αν και ο Nordau ξεκινά και τελειώνει στην επιρροή που αντανακλά και ταυτοχρόνως ασκεί η Τέχνη οποιασδήποτε μορφής στη σύγχρονή του κοινωνία. Αυτό το βιβλίο θα γίνει το ταυτόχρονα το απολογητικό κείμενο πάνω στο οποίο θα πατήσουν οι θεωρήσεις των εθνικιστών, ότι  ο εθνικισμός (ή ο «εθνικός πατριωτισμός») ήταν η λύση απέναντι σε αυτήν ακριβώς την κατάπτωση και τον εκφυλισμό της αστικής κοινωνίας που πρόβαλλε το κίνημα fin-de-siècle .

Ήταν το πρώτο βήμα για την άνοδο του φασισμού και τη θεωρητική του δικαιολόγηση.  Το τελευταίο βήμα όμως θα είναι η συμπόρευση των εθνικιστών με μια φράξια των αριστερών συνδικαλιστών στην Ιταλία οι οποίοι ακολουθούσαν τα φιλοσοφικά μονοπάτια ενός ρεβιζινιοστή μαρξιστή, του Γάλλου Georges Sorel. Κατά τον Sorel χρειαζόταν η ηθική εξύψωση της εργατικής τάξης, ένας «πνευματικός συνδικαλισμός» όπως τον αποκαλούσε, ο οποίος θα εναντιωνόταν στην δημοκρατία της μπουρζουαζίας, την ξέφρενη τεχνολογική πρόοδο και τα επιτεύγματά της, τους διεφθαρμένους αστούς πολιτικούς και η ταξική επικράτηση του προλεταριάτου θα ερχόταν μέσα από την δύναμη της μυθοποίησης του σοσιαλισμού και μια μεγάλη Γενική Απεργία. Το προλεταριάτο κατά τον Sorel δια της ηθικής εξύψωσης και του ηθικού αγώνα του (που θα δικαιολογούσε μια «ηρωικού τύπου» βία) θα επιβαλλόταν ηθικά (και όχι «επιστημονικά» όπως υποστηρίζει ο κλασικός μαρξισμός)  μέσα σε μια ολοκληρωτικά εκφυλισμένη κοινωνία. (Ο Sorel αργότερα θα εγκαταλείψει τον μαρξισμό και θα παραδοθεί στον εθνικισμό).

[quote text_size=”small”]

Ο φασισμός ως πολιτική ιδεολογία που θα απεμπολήσει οτιδήποτε έχει σχέση με τα φιλελεύθερα ιδεώδη και θα επικροτήσει ένα πανίσχυρο κράτος στο οποίο θα κατέχουν θέσεις-κλειδιά οι «άριστοι» από κάθε τομέα (και στην ουσία θα ενσωματώσει πολλά από τα «ώριμα» αιτήματα της πρώιμης σοσιαλδημοκρατίας που ανερχόταν το ίδιο διάστημα στη Γερμανία με τους οπαδούς του Lassalle, όπως η καθολική ψήφος, το 8ωρο εργασίας, η συνταξιοδότηση στα 55, η ισχυρή προοδευτική φορολόγηση, κατάργηση και κατάσχεση της εκκλησιαστικής περιουσίας κτλ) θα επικρατήσει λίγο πριν  τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή.

[/quote]

100 χρόνια αργότερα το Tέλος της Iστορίας και ο Τελευταίος Άνθρωπος του FrancisFukuyama θα προσπαθήσει να δώσει ένα οριστικό «τέλος» στην κατάπτωση που, υποτίθεται, ξεκίνησε έναν αιώνα πριν. Ο Fukuyama, όπως οι αντίστοιχοι φιλόσοφοι στα τέλη του 19ου αιώνα έκανε μια αυθαίρετη παρατήρηση και της φόρεσε την ιδέα του νεοσυντηρητισμού (αν και ο ίδιος τότε διατεινόταν ότι είναι φιλελεύθερος): ο κόσμος όντως είχε περάσει μια μεγάλη περίοδο κατάπτωσης και τώρα, επιτέλους είχε έλθει η ώρα να δωθεί ένα οριστικό και αμετάκλητο τέλος σε αυτή την κατάσταση. Ο κόσμος, όμως, μέσω της βιοτεχνολογίας θα μπορούσε να καθορίσει τη δική του εξέλιξη, αλλά αυτό θα οδηγούσε στη νέα κατάπτωση αλλοτριώνοντας τα φυσικά χαρακτηριστικά του. Ο άνθρωπος έτσι θα μεταμορφωνόταν σε κάτι άλλο, σε μετάνθρωπο, ένα καινούριο είδος «ζώου» και οFukuyama αντιστέκεται σε αυτή την ιδέα. Η Δαρβινική εξέλιξη θα τερματιζόταν έτσι απότομα και η κοινωνία θα ξαναβουτούσε στη μετριότητα, τον υλισμό, την αστάθεια και τη διαφθορά.

Ταυτόχρονα, επανακάμπτει ο Niezche και ο Bergson. Και τους δύο βγάζει εκ νέου στην επιφάνεια ο Gilles Deleuze ο οποίος στο βιβλίο του Καπιταλισμος και Σχιζοφρένεια επαναφέρει την κατάπτωση αυτή τη φορά παρουσιάζοντας το άτομο ως νευρωτικό και υπό διαρκή καταστολή. Από την πίσω πόρτα του μεταμοντερνισμού, ο οποίος αποτελεί το πολιτισμικό όχημα του σύγχρονου fin-de-siècle, εισάγοντας μαζί με τον Guattari (Anti-Oedipus, 1972) την έννοια της επιθυμίας ως παραγωγικής δύναμης η οποία ακολουθεί την ίδια μηχανιστική αντίληψη του σοσιαλιστικού ανθρώπου που είναι ένας κρίκος στην παραγωγή και ταυτόχρονα ένας εξελικτικός κρίκος. Η Νέα Κατάπτωση ασκείται πλέον με την Τέχνη της Διαφήμισης η οποία αντικαθιστά όλες τις άλλες Τέχνες και ο Deleuze γίνεται ο νέος Nordau στο θεωρητικό πεδίο.

Αλλά χρειαζόμαστε έναν Sorel, έναν άνθρωπο που θα παρατήσει τη δουλειά του και θα δωθεί με πάθος στο γράψιμο. Αυτός είναι η Naomi Klain η οποία θα φτιάξει την καινούρια βίβλο της κατάπτωσης με το No Logo  όπου όλος ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός θα αποδομηθεί και θα κατηγορηθεί για όλα τα κακά της ιστορίας και με το Shock Doctrine ο παγκόσμιος (πλέον) πολίτης καλείται να εναντιωθεί στη μαζική δημοκρατία της μπουρζουαζίας, την ξέφρενη τεχνολογική πρόοδο και τα επιτεύγματά της ως πονηρά αγαθά του κακού καπιταλισμού και των συνωμοτών του. Οι Shock fans και οι οπαδοί των παντός φύσεως συνωμοσιών μέσα από τη δύναμη της μυθοποίησης του οποιουδήποτε «κινήματος» – οπουδήποτε και για οποιοδήποτε λόγο και να γίνεται αυτό – εξυψώνεται ηθικά: είναι ο εξαπατημένος λαός, ο λαός που «παρασύρθηκε» από τα διαφημιστικά σποτ των υπερ-πολυεθνικών, από τους διεφθαρμένους αστούς πολιτικούς και ο οποίος μπορεί να δικαιολογήσει μια «ηρωική» βία. Έτσι, πρέπει να κατέβει στην πλατεία, στο δρόμο, στο πεζοδρόμιο και να επιβληθεί ηθικά (και όχι επιστημονικά, όχι ορθολογιστικά) μέσα σε μια ολοκληρωτικά εκφυλισμένη κοινωνία, σε πόλεις οι οποίες είναι αφιλόξενες.

Το ιδεατό ενός πανίσχυρου κράτους «που λειτουργεί» και προνοεί για τα πάντα με πειθαρχία και τάξη, ενός ανθρώπου «που κάνει σωστή δουλειά» και «έχει ένα πλάνο», που νοιάζεται για τον εργαζόμενο και είναι πανταχού παρόν, επανέρχεται με θεαματικό τρόπο. Οι υποχωρήσεις που θα είναι έτοιμος σε λίγο να κάνει οποιοσδήποτε βιαστικός μεταρρυθμιστής εμπρός στην «κατάπτωση της σημερινής κοινωνίας» θα ανοίξει αυτομάτως την πόρτα του πιο στυγνού εξαναγκασμού.

Δεν ξέρω αν η Klein αργότερα θα εγκαταλείψει τις αριστερές της καταβολές και που θα καταλήξει, αλλά η ιστορία επαναλαμβάνεται και είναι ακριβώς τα ίδια κοινωνικά χαρακτηριστικά που θα φέρουν στην επιφάνεια το νέο φασισμό- αν δεν είναι ήδη εδώ. Η Klein, όπως και Sorel, βλέπουν και κρίνουν με τα δικά τους μάτια. Εϊναι αφόρητα υποκειμενικοί και, αν ο Sorel παρεξηγεί όλες τις διδαχές του μαρξισμού εξηγώντας τον όπως θέλει, η Klein ξεπερνά όλα τα πραγματικά διδάγματα της ενδιάμεσης ιστορίας του υπάρξαντος σοσιαλισμού ξεχνώντας π.χ. τον πολεμικό κομμουνισμό ως το πρώτο δόγμα του σοκ και και ρίπτοντας τις ευθύνες σε ό,τι βαθειά πιστεύει ότι δεν είναι σοσιαλισμός – ενώ είναι.

Οφείλουμε να καταλάβουμε  πως ό,τι κακό έχει συμβεί σε αυτόν τον πλανήτη σε πάρα πολλές περιπτώσεις είχε αφετηρία ανθρώπους με καλές προθέσεις. Αλλά το πρόβλημα είναι, όπως το παρουσιάζει ο Hayek, ότι όλοι αυτοί προσπαθούν να καλύψουν τα κενά μιας ιδεολογίας που δεν πολυκαταλαβαίνουν με δικές τους προσωπικές γενικές θεωρήσεις καταλήγοντας σε τόσο γενικές διαπιστώσεις τόσο ως προς τη μορφή, όσο και ως προς τις προτεινόμενες λύσεις, ώστε μια ιδεολογία όπως ο φασισμός θα βρει πολύ εύκολο το να εισχωρήσει και να τρυπήσει από την «πίσω πόρτα».

Αυτό που οδήγησε τον κόσμο στα χέρια του φασισμού στις αρχές του 20ου αιώνα και στο μετέπειτα αιματοκύλισμα ήταν η εγκατάλειψη του ορθολογισμού και η πίστη σε μια σχεδόν μεταφυσική εξέλιξη και τελείωση της ανθρώπινης ιστορίας στη βάση μερικών γενικών και αόριστων θεωρήσεων. Πριν ο φασισμός προλάβει να γεμίσει τα ιδεολογικά κενά των σημερινών ανθρώπων με ένα μείγμα ετερόκλητων επιθυμιών είναι καλύτερα να ξαναδιαβάσουμε την άγνωστη ιστορία των δύο τελευταίων αιώνων και να διδαχθούμε πως φθάσαμε σε αυτό που αποκαλούμε Δυτικό Πολιτισμό και σε ό,τι σπουδαίο καταφέραμε από τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μέχρι την κατάργηση της θανατικής ποινής.

Διαφορετικά θα επαναλάβουμε τα ίδια λάθη.

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ APP

Download on the App Store

Μοίρασε το

του αρθρογράφου

ideas change society

ΠΡΟΣΦΑΤΑ

Αφήστε μια απάντηση

Σχόλια

Μπες στη συζήτηση

Κάνε εγγραφή για να αφήσεις τα σχόλιά σου

Κάνε εγγραφή για να αφήσεις τα σχόλιά σου