«Δεν μας φταίνε οι ξένοι, αυτοί προσπαθούν να μας σώσουν», ακούω πολλούς να λένε στις μέρες μας. «Μας φταίνε και μας παραφταίνε, αυτοί τα δημιούργησαν όλα μας τα δράματα», απαντούν κάποιοι άλλοι. «Αυτοί είναι που μας καταχρέωσαν και με μοχλό τα χρέη μας κατέκτησαν», συνεχίζουν οι δεύτεροι. «Αυτή δεν ήταν η δουλειά τους;», απαντούν κάποιοι κυνικοί. Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει λόγος να ισχύει ή το ένα ή το άλλο ή το τρίτο, μπορούν όλα να ισχύουν κάλλιστα ταυτόχρονα και η αλήθεια να βρίσκεται κάπου στη μέση.
Το ίδιο συμβαίνει και με τους πλούσιους και τους φτωχούς, τους δεξιούς και τους αριστερούς, τους Ολυμπιακούς και τους Παναθηναϊκούς, τους κοντούς και τους ψηλούς, που όλοι από κοινού αλληλοκατηγορούνται στις μέρες μας, δικαιολογώντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ότι ο κοινωνικός ιστός που με μεγάλο κόπο δημιουργήθηκε στην Ελλάδα, εύκολα συνετρίβη και πλέον αποτελεί και πάλι το μεγάλο ζητούμενο.
[quote text_size=”small”]
Το κοινό έδαφος είναι που απαιτείται να βρεθεί και όχι οι κατηγορίες που δικαιολογούν τη δίκαια ή άδικη αγανάκτηση του οποιουδήποτε, για τον οποιονδήποτε.
[/quote]
Οι εκάστοτε μεν ανέκαθεν κατηγορούν τους εκάστοτε δε για ασυδοσία και αμετροέπεια, για ενδοτικότητα στις απαιτήσεις τρίτων ή για υποταγή στα ίδια τους τα πάθη, ή για όλα αυτά μαζί, ανάλογα με την περίπτωση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο καθένας το μόνο που κάνει είναι να βλέπει τα πράγματα από την μεριά του και να μην μπορεί να αποστασιοποιηθεί από τον εαυτό του, τον οποίο νομίζει ότι γνωρίζει καλά, ακόμα και αν το «γνώθι σαυτόν» είναι ίσως η δυσκολότερη επιστήμη απ’ όλες και λίγοι μόνο την κατέχουν, αν υπάρχουν κάποιοι τέτοιοι, εκ των οποίων εγώ ελάχιστους ευτύχησα να γνωρίσω.
Καλώς ή κακώς, περισσότερο το δεύτερο και λιγότερο το πρώτο, οι άνθρωποι είμαστε πρώτα συναισθηματικά, ύστερα υλικά και ακόμα πιο ύστερα λογικά πλάσματα. Εξού και το γνώθι σαυτόν είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, αφού βασικά προϋποθέτει την αποστασιοποίηση, η οποία «κουντράει» και στο συναίσθημα και στον υλισμό και στη λογική μας, περισσότερες φορές απ’ ότι όχι. Οι Έλληνες αυτά τα χαρακτηριστικά τα έχουμε εξ αρχαιοτάτων χρόνων όπως γνωρίζουμε, αφού μας έτυχε να έχουμε μια πολύ βαθιά ιστορία, οπότε μπορούμε και να τα πιστοποιούμε ανά τους αιώνες.
Όπως αναφέρει ο Έγκον Φριντέλ – γερμανοεβραίος φιλόσοφος της Βιέννης που αυτοκτόνησε το 1938 τρεις μέρες μετά την πτώση της Αυστρίας στα χέρια των ναζί προκειμένου μην συλληφθεί από την Γκεστάπο, πέφτοντας από το παράθυρό του και προειδοποιώντας πριν πέσει τους περαστικούς με το εξαιρετικό «προσέχετε, παρακαλώ!», δείγμα του ανδρός, ο οποίος υπήρξε συγγραφέας τριών τόμων περί της αρχαίας και σύγχρονης πολιτισμικής ιστορίας του Κόσμου, μία εκ των οποίων φέρει τον τίτλο «Πολιτιστική Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας» – σχετικά με το «ελληνικό δαιμόνιο»: «Το Ελληνικό έθνος έχει χαρακτηριστεί επανειλημμένα ως η κατεξοχήν μεγαλοφυΐα ανάμεσα στους λαούς. Αλλά η μεγαλοφυΐα διακρίνεται προπάντων για δύο πράγματα: τη διπολικότητα και την οικουμενικότητα της. Λέγοντας διπολική εννοούμε ότι αποτελείται από αντιθέσεις, και στη διαδικασία της επαφής και εκφόρτισης αυτών των αντιθέσεων εκδιπλώνεται η παραγωγικότητά της. Και λέγοντας οικουμενική εννοούμε ότι είναι ο καθρέφτης και απόσταγμα ολόκληρης της ανθρωπότητας, έτσι ώστε μπορεί να πει κανείς χωρίς υπερβολή: μεγαλοφυής είναι ένας άνθρωπος που έχει όλες τις ιδιότητες. Πράγματι, δημιουργοί όπως ο Σέξπιρ και ο Μικελάντζελο, ο Δάντης και ο Ντοστογιέφσκι μας δίνουν την εντύπωση ότι όλο το καλό και το κακό του κόσμου ήταν μαζεμένο μέσα τους. Ένα τέτοιο περίπλοκο και συναρπαστικό θέαμα παρουσιάζουν οι Έλληνες ως σύνολο.»
Στις μέρες μας, όπως και πάντοτε άλλοτε, δικαιώνουμε τον Φριντέλ με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Όλοι μας είμαστε μεγαλοφυείς με τη δυική έννοια που δίνει ο Φριντέλ: διπολικοί και οικουμενικοί, δικαιώνοντας ταυτόχρονα τον Ηράκλειτο που μας δίδαξε πως «το καλό και το κακό ταυτό» και πως «τα πάντα διέπονται από το Λόγο». Αυτό το τελευταίο το δανείστηκε αργότερα η χριστιανική θρησκεία και το μετέτρεψε σε «εν αρχή είν’ ο Λόγος», αποκεικνύοντας τις αρχαιοελληνικές καταβολές και τη φιλοσοφική της διάθεση, σε πείσμα όλων των φανατικών που ατυχώς την εκπροσώπησαν ανά τους αιώνες, που δεν ήταν άλλοι από εκείνους που σταύρωσαν και τον Ναζωραίο και έπειτα τον έκαναν θεό. Και αυτούς τους βλέπουμε στις μέρες μας να βροντοφωνάζουν όπου σταθούν κι όπου βρεθούν, όπως συμβαίνει κατά τη διάρκεια κάθε τυραννί(δ)ας, ανά τους αιώνες.
Τα τελευταία χρόνια που ο κόσμος άλλαξε με την ταχύτητα της κοινωνίας της πληροφορίας και συνεχώς αλλάζει, ελλείψει μέτρου, αρμονίας και φιλοσοφίας, και που άκριτα και βάναυσα κατέπεσε η βασική αρχή του κόσμου που διαδέχθηκε τον Β’ ΠΠ και στηριζόταν στα της μη-εμπλοκής στο εσωτερικό τρίτων χωρών, παρατηρούμε την τυραννίδα ως συγκεκαλυμμένο πολίτευμα να προελαύνει σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου, διατηρώντας το επίχρισμα δημοκρατικότητας που μπορεί να κάνει την αντίσταση αδύνατη και την επανάσταση εξαιρετικά απίθανη, και αντικαθιστώντας δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις, είτε επιβάλλοντας τοπικές ηγεσίες που θα εφαρμόσουν τις πολιτικές της, είτε τις πολιτικές αυτές καθαυτές στις ήδη εγκατεστημένες ηγεσίες. Αυτό ωστόσο θα ήταν αδύνατον αν ο εκάστοτε λαός είχε την παιδεία και την σύνεση να μην έχει πέσει προ πολλού σε στρατηγικές παγίδες εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων που πάντοτε διατηρούν και συντηρούν τις δικές τους ατζέντες και τα δικά τους θέλω και όταν βρουν την ευκαιρία προσπαθούν να τα προωθήσουν. Ο καθένας συντηρεί και διατηρεί τα δικά του συμφέροντα σε αυτόν τον ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο (ομόνυμο βιβλίο του Νίτσε) κόσμο, όπου homo homini lupus (ο άνθρωπος στον άνθρωπο λύκος – Εμμάνουελ Κάντ) και homo homini deus (ο άνθρωπος στον άνθρωπο θεός – Ρωμαϊκό ρητό) συνταυτίζονται.
Μια διεθνής τυραννίδα για να προωθηθεί άνευ πολεμικής αντιπαράθεσης χρειάζεται τοπικούς συμμάχους. Οι διεθνείς στρατιωτικές συμμαχίες πολλές φορές μετατρέπονται σε τυραννίδες των ισχυροτέρων, όπως έκαναν οι Αθηναίοι με την Αθηναϊκή Συμμαχία της οποίας το ταμείο άρπαξαν και πήγαν στην Ακρόπολη, επέβαλαν στους συμμάχους τους φόρους, τους έστειλαν τοποτηρητές και υποτιμητικά τους αποκαλούσαν «υπήκοους». Σε αντίθεση με τις βάρβαρες αυτές μεθόδους των τότε Αθηναίων, οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις που ανέπτυξαν τις αυτοκρατορίες τους μετά την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό και στις οποίες χρωστάμε αρκετά, όπως και αυτές σε εμάς, ανέπτυξαν πολύ πιο έξυπνους τρόπους διείσδυσης και υποδούλωσης ολόκληρων κοινωνιών από την απλή επιβολή σε φίλιες ή εχθρικές δυνάμεις και μόνο αν αυτές δεν επαρκούσαν επέστρεφαν στα όπλα. Όπως μας πληροφορεί ο Γάλλος ιστορικός και φιλόσοφος Φερνάντ Μπροντέλ στη «Γραμματική των Πολιτισμών» του στο κεφάλαιό όπου εξετάζει την ιστορία της Κίνας, χώρας που διατηρεί και αυτή την ελληνικότατη άποψη ότι είναι το κέντρο του κόσμου: «Οι Ευρωπαίοι έμποροι, Άγγλοι κυρίως, συνεργάζονται με μια προνομιούχο εταιρεία κινέζων εμπόρων, οι οποίοι έχουν το μονοπώλιο των αγορών και των προμηθειών (αποτελούν το Κο-χόνγκ)… Οι Ευρωπαίοι έμποροι προκαταβάλλουν ρευστό στους κινέζους εμπόρους, οι οποίοι με τη σειρά τους το κατανέμουν και το δανείζουν, προσελκύοντας έτσι, ως αντάλλαγμα, προϊόντα και από τις πιο απομακρυσμένες επαρχίες της αυτοκρατορίας, και εγκαθιστώντας για το σκοπό αυτό χρηματοοικονομικά δίκτυα που είναι ήδη σύγχρονα. Είναι η συνήθης μέθοδος που εφαρμόζει η Ευρώπη για την εμπορική της διείσδυση σε μια περιοχή: σε κάθε ταξίδι δανείζει στον ντόπιο έμπορο τα χρήματα που του χρειάζονται για να συγκεντρώσει το εμπόρευμα του επόμενου ταξιδιού, και μετά έχει την προτεραιότητα όταν πραγματοποιεί τις αγορές της.» Η μέθοδος αυτή έχει επαναληφθεί, ξανά και ξανά, σε διάφορα μήκη και πλάτη της οικουμένης, όχι μόνο από την Αγγλία, αλλά από όλους που έχουν τη δύναμη και τη θέληση να προβούν σε ανάλογες πολιτικές επιδιώξεις, να τις εφαρμόσουν σωστά και τελικά να τις φέρουν σε πέρας. Τα ίδια έχουν κάνει ανά τους αιώνες και οι Ρώσοι του τσάρου, και οι Σοβιετικοί αργότερα, και οι Γάλλοι στις κτήσεις τους, και οι Αμερικανοί, και οι Φλωρεντίνοι πολύ νωρίτερα από όλους αυτούς.
Ελλείψει εθνικής συνείδησης και μέτρου, ο δανεισμένος από τη Δύση τοπικός έμπορος της εκάστοτε επικράτειας δύναται να μετατραπεί ο ίδιος σε τοπικό δυνάστη, μέσω της τοκογλυφίας επί των κερδών του, υποβοηθούμενος από και υποβοηθώντας την πολιτική εξουσία, που ελέω δανειστών εγκαθίσταται προκειμένου εξυπηρετήσει τις ανάγκες επιστροφής των δανεικών και τις ευρύτερες ατζέντες εκείνων που τις/τους εγκατέστησαν. Όπως μας πληροφορεί πάλι ο Φριντέλ: «Οι τύραννοι, όπως ήταν φυσικό, ήταν ιδιότροποι και ισχυρογνώμονες αλλά τις περισσότερες φορές ήταν και έξοχοι ηγεμόνες….
Ο πρώτος μεγάλος τύραννος που ξέρουμε ήταν ο Θρασύβουλος της Μιλήτου, που κατέλαβε την εξουσία γύρω στο 600 [π.Χ.]. Υπερασπίστηκε την ανεξαρτησία της πόλης εναντίον των Λυδών, που προέλαυναν νικηφόρα σ’ ολόκληρη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία, κι έκλεισε μαζί τους συμμαχία μ’ ευνοϊκούς όρους. Κάτω από την εξουσία του οι εμπορικές σχέσεις της Μιλήτου έφταναν απ’ τη Νότια Ρωσία ως το Δέλτα του Νείλου κι απ’ τον Ευφράτη ως την Ετρουρία. Λέγεται πως όταν ο Περίανδρος έστειλε έναν απεσταλμένο για να τον ρωτήσει ποιος ήταν ο πιο σίγουρος τρόπος για να κυβερνά κανείς, ο Θρασύβουλος οδήγησε τον απεσταλμένο σ’ ένα σταροχώραφο κι έκοψε σιωπηλά τα στάχυα που εξείχαν πάνω απ’ το πλήθος των άλλων… Άλλά η φυσιογνωμία που απασχόλησε περισσότερο από κάθε άλλη τη φαντασία των Ελλήνων ήταν ο Πολυκράτης, που κατέλαβε την εξουσία στη Σάμο το 537, μισό αιώνα μετά το θάνατο του Περίανδρου. Είχε στη διάθεσή του τα πιο καλοτάξιδα καράβια και τους πιο έμπειρους ναυτικούς, με τους οποίους ασκούσε ένα είδος πειρατικής τρομοκρατίας σ’ ολόκληρο το Αιγαίο και συσσώρευε τεράστιους θησαυρούς απ’ τα λάφυρα και τα «τέλη συνοδείας». Οι Κυκλάδες και οι Σποράδες, καθώς και πολλές παράκτιες πόλεις ήταν φόρου υποτελείς του, ενώ η Αθήνα και η Αίγυπτος σύμμαχοί του. Ο ναός που έχτισε προς τιμήν της Ήρας … φαίνεται πως ήταν ο καλλιτεχνικότερος και μεγαλοπρεπέστερος που υπήρχε στην Ελλάδα… Ένα υδραγωγείο … ύδρευε όλη την πρωτεύουσα … Στην τεράστια βιβλιοθήκη υπήρχαν όγκοι ελληνικών, βαβυλωνιακών και αιγυπτιακών ελατηρίων… Έπινε από τα πιο διαλεχτά κρασιά, φορούσε τα πιο φίνα πορφυρά φορέματα και περπατούσε πάνω στα ακριβότερα χαλιά, ενώ το δαχτυλίδι του Πολυκράτη, ένα αριστούργημα της κοσμηματοποιΐας, δεν περίμενε τον Σίλερ για να γίνει διάσημο. Αλλά γύρω στα 530, καθώς ο δυνάστης βρισκόταν στο αποκορύφωμα της δύναμής του, αυτοεξορίστηκε ο Πυθαγόρας: ένας φιλόσοφος δεν μπορούσε να αντέξει τη δηλητηριώδη ατμόσφαιρα της ανελευθερίας και της αστυνόμευσης. Οκτώ χρόνια αργότερα ο σατράπης των Σάρδεων παρέσυρε τον ηγεμόνα της Σάμου στη μικρασιατική ακτή, τάζοντάς του ακόμα μεγαλύτερα πλούτη, κι εκεί έβαλε να τον σταυρώσουν ανάμεσα στους θησαυρούς που του είχε υποσχεθεί… Το χρυσάφι, που είχε κάνει τρανό τον Πολυκράτη, τον κατέστρεψε τελικά… ο Αριστοτέλης προσπάθησε επίσης να μας δώσει την εικόνα του τυπικού τυράννου… Απαριθμεί τα μέσα με τα οποία ένα τύραννος μπορεί να διατηρηθεί στην εξουσία: αποδυνάμωση των ισχυρών, εξουδετέρωση των ανυπότακτων, επιτήρηση όλων των εκδηλώσεων της ζωής, ακόμα και των επιστημονικών συζητήσεων, διατήρηση ενός μόνιμου κλίματος φόβου, παρακολούθηση των πάντων από χαφιέδες, υποκίνηση αμοιβαίων εριδών, πόλεμοι. Από την άλλη μεριά, ο Αριστοτέλης συγκαταλέγει στα γνωρίσματα του πετυχημένου τύραννου τη μέριμνα για το κρατικό ταμείο, για τη θρησκεία, για την όψη της πόλης, για την αξιοσέβαστη εμφάνισή του, για την ανταμοιβή των ωφέλιμων υπηρεσιών (όλα αυτά όμως ο τύραννος, κατά τον Αριστοτέλη, τα κάνει μόνο για τα μάτια του κόσμου)…»
Τα μακραίωνα μαθήματα φιλοσοφίας που προκύπτουν από την πάμπλουτη Ελληνική ιστορία μπορούν να αποτελέσουν σήμερα την πυξίδα για όλους τους τοπικούς τυράννους, που ευελπιστούν πως σε συνεργασία με ξένους σατράπες θα γλυτώσουν την τύχη του Πολυκράτη. Επίσης, μπορούν να βάλουν σε προοπτική, που πάντα λείπει από το δαιμόνιό μας όπως απέδειξε το κώνιο του Σωκράτη από πολύ παλιά, τον τρόπο και τους λόγους για τους οποίους κόβονται τα στάχυα που περισσεύουν στη χώρα μας, το πως οι τύραννοι διατηρούνται στην εξουσία και το τι έγνοιες έχουν. Αν όλα αυτά τα καταλάβουμε, θα πάρουμε σωστότερες αποφάσεις και θα αποφύγουμε πιο εύκολα εκείνες τις παγίδες που κάποιοι οικουμενικοί τύραννοι, είτε ως άσπονδοι φίλοι είτε ως εχθροί, πάντοτε ρίχνουν στο δρόμο του οποιουδήποτε, ημών συμπεριλαμβανομένων, κάνοντας τη δουλειά τους όσο καλύτερα μπορούν, ή τουλάχιστον νομίζοντας πως έτσι πράττουν, αν και επιδεικτικά παραβλέπουν την αναγκαιότητα του μέτρου και την προειδοποίηση του Ηράκλειτου: «ούτε ο ήλιος δεν μπορεί να υπερβεί το μέτρο». Αν δεν τα καταλάβουμε κι εμείς κι αυτοί όλα αυτά, τότε πάλι θα δικαιώσουμε τον Φριντέλ που υπέροχα τονίζει πως και ο τύραννος και ο δούλος αναπνέουν τον ίδιο δηλητηριώδη αέρα και κανένας εκ των δύο δεν δύναται προκόψει όσο θα πρόκοβε σε καθεστώς ελευθερίας και συνεργασίας. Αντίθετα, και οι δυο από κοινού δύνανται άνετα να αλληλοκαταστρέφονται μέχρι το τέλος του χρόνου ή μέχρι νέα ισορροπία να προκύψει στα περί ελευθερίας και ισότητας, είτε μέσω πειθούς, πράγμα δύσκολο, είτε μέσω βίας απ’ όπου κι αν προέρχεται, πράγμα πιθανότερο.
Ας σκεφτούμε λοιπόν όλοι μας και ας μην αφήνουμε τον άκρατο συναισθηματισμό μας να ορίζει το λογικό μας. Και αν είμαστε άρχοντες και αν είμαστε λαός, και αν είμαστε κοντοί και αν είμαστε φτωχοί, πάλι όλοι μαζί θα τα καταφέρουμε ή δεν θα τα καταφέρουμε, θα διασωθούμε ή δεν θα διασωθούμε, μόνοι ή μαζί με άλλους, αφού όμως πριν απ’ όλα εννοήσουμε ποιοι είμαστε, από που ερχόμαστε κι αποφασίσουμε που θέλουμε να πάμε, όχι ο καθένας μόνος του που είναι ανέφικτο, αλλά όλοι μαζί παρέα, που είναι το μόνο εφικτό, είτε μας αρέσει, είτε δεν μας αρέσει.
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ APP
