Με την ευκαιρία της 50ης επετείου της εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας, εντοπίσουμε κι αναδημοσιεύουμε από την Καθημερινή (14.08.2010) το βαρυσήμαντο άρθρο του Βρετανού νεοελληνιστή Καθηγητή Richard Clogg*, ο οποίος αγνοεί την “συμβατική σοφία” (conventional wisdom) του Κυπριακού ως “εθνοτικής διαμάχης” και προτείνει κάτι πολύ συγκεκριμένο: η βρετανική κυβέρνηση, να διευκολύνει την εξεύρεση συνολικής συμφωνίας του διεθνούς προβλήματος, δηλώνοντας ότι σε εύλογο χρονικό διάστημα, θα παραιτηθεί από τα λεγόμενα “κυριαρχικά” της δικαιώματα στις βάσεις της στην Κύπρο. ΄Οπως επισημαίνει ο διαπρεπής ιστορικός, οι βρετανικές βάσεις στη Κύπρο αποτελούν άλλοθι τυχοδιωκτισμών (όπως η αμερικανοβρετανική εισβολή στο Ιράκ το 2003), που πνίγουν στο αίμα ολόκληρους λαούς και που έχουν επίσης βαρύτατες συνέπειες καί γιά τα κράτη/κοινωνίες-θύτες. Θα είναι ενδιαφέρον, λοιπόν, να δούμε αν η πρόταση του κ. Clogg προβληματίσει καθόλου την βρετανική κυβέρνηση.
ΝΕW DEAL
του Richard Clogg*
Στις 16 Αυγούστου είναι η 50ή επέτειος από την ίδρυση της ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Κύπρου, που ήταν μια από τις μεγαλύτερες κτήσεις της Βρετανίας στην Ευρώπη. Μισός αιώνας συμπληρώθηκε, σφραγισμένος στο μεγαλύτερο μέρος του από την ατέρμονη διένεξη για την επανένωση ενός νησιού, διαιρεμένου σε αμιγώς ελληνικό και τουρκικό τομέα, μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Ομως, η πρόοδος που συντελέσθηκε από την ανεξαρτησία και μετά στην Κυπριακή Δημοκρατία είναι αξιοπρόσεκτη. Οι δημοκρατικοί της θεσμοί είναι ανθεκτικοί, η οικονομία της τόσο ισχυρή, ώστε, παρά τη διαίρεση, το νησί εντάχθηκε στην Ε.Ε. το 2004. Αντιθέτως, το βόρειο τμήμα του νησιού χειμάζεται.
Το 1954 η Βρετανία επέμενε ότι ορισμένες από τις κτήσεις της, μεταξύ αυτών και η Κύπρος, δεν θα αποκτήσουν ποτέ πλήρη ανεξαρτησία. Επακολούθησε στα τέλη του ’50 ο αγώνας της ΕΟΚΑ για την ένωση με την Ελλάδα και τότε η Βρετανία συναίνεσε στην ανεξαρτησία της νήσου. Ομως, το Λονδίνο όχι μόνο τορπίλισε την τόσο συχνά εκφρασμένη επιθυμία της ελληνικής πλειοψηφίας (περίπου το 80% του πληθυσμού) να ενωθεί με την Ελλάδα, αλλά ακρωτηρίασε το νεότευκτο κράτος με ένα Σύνταγμα ανεφάρμοστο στην πράξη.
«Κείμενο τραγικό και σχεδόν γελοίο» το χαρακτήρισε Βρετανός συνταγματολόγος. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που η διευθέτηση του 1960 ναυάγησε τόσο γρήγορα, για να επακολουθήσει ο θλιβερός κύκλος του σπαραγμού που έληξε με την εισβολή του 1974 και την αποξένωση των δύο κοινοτήτων.
Η Βρετανία, εις αντάλλαγμα της ανεξαρτησίας, απαίτησε τη διατήρηση της επ’ αόριστον κυριαρχίας της επί των δύο στρατιωτικών βάσεων του Ακρωτηρίου και της Δεκέλειας και επί μικρών εδαφικών τμημάτων. Σε ορισμένα από αυτά οι εγκαταστάσεις επιτρέπουν σε Βρετανούς (και Αμερικανούς) να υποκλέπτουν τις επικοινωνίες σε μεγάλα τμήματα της Μέσης Ανατολής και των Βαλκανίων. Ο σταθμός υποκλοπών του Αγίου Νικολάου είναι προκεχωρημένο φυλάκιο του Στρατηγείου Επικοινωνιών της βρετανικής κυβέρνησης με βεληνεκές σε ολόκληρο τον κόσμο.
Μετά την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. συμβαίνει το παράδοξο αλλά όχι πρωτοφανές, ένα μέλος της Ενωσης να ασκεί κυριαρχία επί άλλου μέλους. Ομως, το Γιβραλτάρ, την επιστροφή του οποίου δεν έπαψε να ζητεί η Ισπανία, παραχωρήθηκε πριν από περίπου 300 χρόνια στη Βρετανία, ενώ μόνο μισός αιώνας πέρασε από τότε που αυτή ήγειρε αξιώσεις ατέρμονης διάρκειας επί τμημάτων κυπριακού εδάφους. Επίσης, οι τρεις ναυτικές βάσεις που παραχωρήθηκαν από το Ελεύθερο Ιρλανδικό Κράτος στη Βρετανία βάσει των όρων της Αγγλο-Ιρλανδικής Συνθήκης του 1921, εγκαταλείφθηκαν το 1938, δηλαδή ύστερα από 70 χρόνια. Αντιστοίχως, οι Νέες Κτήσεις ενοικιάστηκαν για 99 χρόνια το 1898, όταν η βρετανική αυτοκρατορία βρισκόταν στο ζενίθ της ισχύος της. Το 1997 η Βρετανία επέστρεψε στην Κίνα όχι μόνο τις Νέες Κτήσεις και το Χονγκ Κονγκ, αλλά και το Κόουλουν, το οποίο, όπως οι βάσεις στην Κύπρο, της είχε παραχωρηθεί επ’ αόριστον.
Ο Κύπριος πρόεδρος κ. Δημήτριος Χριστόφιας έχει χαρακτηρίσει τις βρετανικές βάσεις στην Κύπρο «αποικιοκρατική κηλίδα αίματος». Η ώρα έχει έλθει λοιπόν για τη Βρετανία να παραιτηθεί των κυριαρχικών της δικαιωμάτων ή τουλάχιστον να θέσει κάποιο χρονικό όριο στην παρουσία της σε 99 περίπου τετρ. μίλια κυπριακού εδάφους. Πολλώ δε μάλλον που το 1970 η τότε κυβέρνηση σχεδίαζε να εγκαταλείψει τις βάσεις στο πλαίσιο περικοπής δαπανών. Δέχθηκε όμως πιέσεις από τις ΗΠΑ, τον άλλοτε επικριτή της βρετανικής αποικιοκρατίας, για να τις κρατήσει.
Το 2004 έγινε νέα προσφορά για την επιστροφή του 50% της περιοχής των βάσεων υπό τον όρο ότι όλοι θα αποδέχονταν το σχέδιο Ανάν. Οι Τουρκοκύπριοι το ενέκριναν, αλλά απορρίφθηκε από την πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων. Επομένως, η προσφορά για την επιστροφή εδάφους, που αποκτήθηκε κάτω από τόσο ανορθόδοξες συνθήκες, την ώρα που οι Κύπριοι δεν ήταν σε θέση να απορρίψουν τα βρετανικά αιτήματα, μόνο γενναιόδωρη δεν μπορεί να θεωρηθεί.
Εξάλλου, η βρετανική διστακτικότητα έναντι της πλήρους ανεξαρτησίας της Κύπρου, βάσει της νομοτέλειας περί αθέλητων συνεπειών είχε ως επίπτωση την ολέθρια εμπλοκή της κυβέρνησης Μπλερ στο Ιράκ. Παραμονές του πολέμου, η κυβέρνηση επικαλέστηκε τις βάσεις στην Κύπρο για να δικαιολογήσει την εισβολή. Ενώ όμως στις 9 Σεπτεμβρίου του 2002 η Κοινή Επιτροπή Πληροφοριών της Βρετανίας είχε ονοματίσει το Μπαχρέιν, την Ιορδανία, το Κατάρ, το Ισραήλ, το Κουβέιτ και την Τουρκία ως πιθανούς στόχους των όπλων μαζικής καταστροφής του Σαντάμ Χουσεΐν, με τον διαβόητο «δόλιο» φάκελο της 24ης Σεπτεμβρίου στον κατάλογο προστέθηκε και η Κύπρος, την οποία, κατά τους βρετανικούς ισχυρισμούς μπορούσαν να πλήξουν οι πύραυλοι αλ Χουσεΐν με βεληνεκές 650 χλμ. Ετσι, η εφημερίδα «Sun» κυκλοφόρησε με τρομολαγνικό πηχυαίο τίτλο περί της «Αποκαλύψεως» που απειλούσε Βρετανούς στρατιώτες και τουρίστες στην Κύπρο, αφού πύραυλοι βιολογικού πολέμου μπορούσαν να πλήξουν το νησί 45 λεπτά μετά τη διαταγή επίθεσης του «τυράννου Σαντάμ».
Η κυβέρνηση Μπλερ μάλλον δεν πίστευε στην ίδια την προπαγάνδα της περί υποτιθέμενης απειλής εναντίον των βάσεων, αφού δεν μπήκε καν στον κόπο να προειδοποιήσει την κυπριακή κυβέρνηση για τον κίνδυνο που διέτρεχαν όσοι κατοικούσαν πάνω στο νησί και δεν ήταν Βρετανοί στρατιώτες ή τουρίστες.
Το κληροδότημα της βρετανικής αποικιακής κυριαρχίας επί της Κύπρου δεν είναι από τα καλύτερα. Ενας τρόπος έστω μερικής εξιλέωσης της Βρετανίας για τις τόσες χαμένες ευκαιρίες, που ίσως να είχαν αποτρέψει το σημερινό αδιέξοδο, είναι να παραιτηθεί του δικαιώματος της επ’ αόριστον κράτησης ενός τμήματος εδάφους, επί του οποίου δεν έχει κανένα δικαίωμα.
* Ο κ. Richard Clogg είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Το NEW DEAL παραθέτει μέρος του επιστημονικού του έργου που αφορά στο Κυπριακό και την ελληνική εξωτερική πολιτική:
Μονογραφίες
Parties and elections in Greece. The search for legitimacy, Durham: Duke University Press 1987.
A short History of modern Greece, Cambridge: Cambridge University Press 1979.
(with Mary Jo Clogg) Greece, Oxford: Clio 1980.
A concise History of Greece, Cambridge: Cambridge University Press 1992 (²2002).
Anatolica. Studies in the Greek east in the 18th and 19th centuries, Aldershot: Variorum 1996.
I kath’imas Anatoli. Studies in Ottoman Greek history, Istanbul: Isis Press 2004.
Minorities in Greece. Aspects of a plural society, London: Hurst 2002.
Eπιμέλεια άλλων εκδόσεων:
The Correspondence of Adhamantios Korais with Thomas Burgess 1789-1792, Vienna: Österreichische Akademie der Wissenschaften 1969.
The struggle for Greek independence. Essays to mark the 150. anniversary of the Greek War of Independence, London: Macmillan 1973.
(with Phyllis Auty) British policy towards wartime resistance in Yugoslavia and Greece, London: Macmillan 1975.
The movement for Greek independence, 1770-1821. A collection of documents, London: Macmillan 1976.
Greece in the 1980s, London: Macmillan 1980.
Balkan society in the age of Greek independence, London: Macmillan 1981.
The Greek diaspora in the twentieth century, Basingstoke: Macmillan 1999.
Greece 1940-1949. Occupation, resistance, civil war. A documentary history, Basingstoke et alib.: Palgrave Macmillan 2002.
Bearing gifts to Greeks. Humanitarian aid to Greece in the 1940s, Basingstoke: Palgrave Macmillan 2008.
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ APP
