Οι μικρές πρώτες κοινότητες συγκροτούνται στο χρόνο συμβιώνοντας με την βία και εξελίσσονται εναντίον αυτής της βίας. Η συνύπαρξη είναι προϋπόθεση επιβίωσης. Ο κανόνας της συνύπαρξης γίνεται μέρος της υλικής φύσης.
Η συνειδητοποίηση είναι το συνώνυμο της ευθύνης. Της συμμετοχής με επίγνωση. Με επίγνωση και αποδοχή των συνεπειών και του αποτελέσματος της εκάστοτε πράξης στον μακρύ χρόνο. Οι πολιτικές δυνάμεις έχουν το θεμελιακό χρέος να εργαστούν και στην πρώτη και στη δεύτερη περιοχή. Διαφορετικά ο αφανισμός θα επέλθει.
Όποιος παρακολουθεί τα δίκτυα αλληλεγγύης που λειτουργούν μακριά από φώτα και δημοσιότητα. Αυτές οι εστίες ανθρώπων καίνε δίπλα μας. Και είναι κάτι περισσότερο, κάτι άλλο και περισσότερο από μια επανάσταση στην καθημερινή ζωή. Είναι το άλας της επόμενης φάσης.
Αν η αναίδεια είχε όρια, δεν θα ήταν αναίδεια. Αν η αμετροέπεια είχε μέτρο, θα μιλούσε με χαμηλή φωνή. Αν η ύβρις είχε όρια, θα καταργούσε τον εαυτό της. «Είμαστε από άλλο υλικό φτιαγμένοι» ακούσαμε. Ποιος ομιλεί; Αντιπρόσωπος κάποιας άγνωστης ανώτερης φυλής; Εξωγήινος επισκέπτης;
Επιδέξιοι οργανωτές του ανέμου της παραπλάνησης και της αποστροφής οι κυβερνητικοί του δίνουν κατεύθυνση και προσανατολισμό. Αποστροφή πρώτα-πρώτα στο καλούμενο παλαιό πολιτικό σύστημα. Αυτό που προϋπήρξε είναι το ίδιο το Κακό. Η ψευδής συνείδηση πρώτα αυτοχειραγωγείται και μετά χειραγωγεί
Χρειάζεται ένα διαρκές συλλαλητήριο να προτάξει, να ιεραρχήσει, να επιλέξει, να προχωρήσει. Να συναρμολογήσει δηλαδή την κατακερματισμένη πραγματικότητα, να διεκδικήσει στοιχειώδη ενότητα πολιτική και να καταστήσει δυνατό το μαζί και αντιμέτωποι, το χωρισμένοι και ενωμένοι ταυτόχρονα.
Το δάκρυ Καραμανλή για τη Μακεδονία προκάλεσε συγκίνηση, αλλά δεν αρκεί. Μόνο τα δάκρυα της δοκιμασίας και της θυσίας γράφουν την Ιστορία. Αντίστοιχα το συλλαλητήριο χωρίς το νόημα δεν αρκεί. Απέναντι στο καταφύγιο των συλλαλητηρίων, ο δρόμος της ευθύνης, των κινδύνων και της δοκιμασίας.
Όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα βίας του 20ου αιώνα είχαν τη λέξη προδότης στο οπλοστάσιο του θανάτου. Δεν υπάρχουν προδότες. Υπάρχει άλλη άποψη. Στο μέτωπο του λόγου και των επιχειρημάτων δίνεται κάθε φορά η μάχη. Κάθε τι άλλο, υπηρετεί την καθυστέρηση, τη βία και την θανάσιμη αδιέξοδη σύγκρουση.
Σε κάθε εποχή παρακμής και κρίσης, το ζήτημα της ευθύνης επανέρχεται. Ευθύνη σημαίνει συνειδητοποίηση των συνθηκών, επίγνωση των δυσκολιών, αποδοχή του κόστους και των κινδύνων. Αυτές είναι οι προϋποθέσεις της ατομικής και συλλογικής ελευθερίας. Διαφορετικά κανένα στιγμιαίο συλλαλητήριο δεν φέρνει σωτηρία.
Αν είχαμε όλη την εξουσία – μας λένε – και εσείς τίποτε, αν είχαμε δηλαδή στα χέρια μας πλήρως και καθολικά τα πρωτεία του λόγου (τα μέσα παραγωγής θα ακολουθήσουν), αν μπορούσαμε να σας επιβάλλουμε πλήρως τη σιωπή, τότε θα εξασφαλίζαμε και τη σωτηρία (σας).
